Strzeżmy się oceanicznych Wielorybów

CV 22 Minutes

Stanisław Barszczak— Wiosna długo nie nadchodziła—

Od autora.
Czym jest ta książeczka w moim ujęciu? Zbiorem szkiców. Sprawozdaniem z podróży. Pierwsza podróż realna po miastach, muzeach i ruinach. Druga- poprzez książki dotyczące widzianych miejsc. Te dwa widzenia, czy dwie metody, przeplatają się ze sobą. Nie wybrałem łatwiejszej formy- impresyjnego diariusza, gdyż w końcu prowadziłoby to do litanii przymiotników i estetycznej egzaltacji. Sądziłem, że należy przekazać pewien zasób wiadomości o odległych cywilizacjach, a że nie jestem fachowcem, ale amatorem, zrezygnowałem ze wszystkich uroków erudycji: bibliografii, przypisów, indeksów. Zamierzałem bowiem napisać książkę do czytania, a nie do naukowych studiów. W sztuce interesuje mnie ponadczasowa wartość dzieła, jego techniczna struktura (jak kładziony jest kamień na kamień w gotyckiej katedrze) oraz związek z historią. Oddać kształt i barwę jakiejś epoki to zadanie przekraczające możliwości każdego pisarza, a w bardzo znacznym stopniu przekraczające możliwości niżej podpisanego. Lecz kiedy on już pisał nieraz te szkice do obrazu ojczyzny ojczyzn, u podłoża jego zamierzeń leżało niewątpliwie pragnienie, by spróbować choć w części wyrazić ducha tej epoki. Spoglądając wstecz na rozciągnięty trakt własnego dzieła, staję się świadkiem nie kończącego się pojedynku w sobie samym, pojedynku między emocjonalną a krytyczną stroną mojej natury, gdzie raz jedna, raz druga strona bierze górę, rzadko godząc się osiągnięciem harmonii ostatecznego kształtu. Nie wytykam sobie żadnego świadomego celu, z wyjątkiem wyrażania samego siebie, moich uczuć, temperamentu, mojej wizji życia. Nie zwracam się do żadnej określonej grupy czy warstwy czytelniczej i nie interesuje mnie, jakie pouczenia czy przesłania wynikają dla nich z moich dzieł. Ci, których konstytucja duchowa upodabnia się do mojej, zareagują na ogół pozytywnie, inni po prostu mnie odrzucą. Jednak osobiście nie przestane eksponować nierzadko “mroczniejszej strony” psychiki ludzkiej, będzie tutaj zawsze sporo umiejętnych niedomówień w opowiadaniu i nastrojowych przemilczeń w dialogach.

I

Jesteśmy w Oberży Młodych w La Rochelle we Francji. Było nas czterech – George, William, Harris I ja. Siedzieliśmy w moim pokoju, rozmawialiśmy o tym, jak bardzo z nami źle – oczywiście z medycznego punktu widzenia. Czuliśmy się wszyscy podle, co budziło w nas poważne obawy. Harris powiedział, że miewa czasem tak gwałtowne zawroty głowy, że nie wie, gdzie góra, a gdzie dół. Na to odezwał się George, że i on ma czasem podobne wątpliwości. U mnie z kolei szwankowała wątroba. Wiedziałem, że szwankuje mi wątroba, ponieważ dopiero co przestudiowałem prospekt opatentowanych pigułek na wątrobę, gdzie wyszczególnione były rozmaite objawy, na podstawie których człowiek może rozpoznać, że szwankuje mu wątroba. Miałem je wszystkie. „Wszystkim nam brakuje szczęście- śpiewa Kasia Kowalska- masz to na co godzisz się… każda droga jest łatwiejsza, gdy widzisz to, co dobre jest.” Po pewnym czasie deszcz przestał padać, wypogodziło się. Na dziedzińcu Oberży stanąłem przed scena: Chłopak miał na imię Max, teraz zdrętwiał jakby na moment: „słuchał słów wróżki, próbował uświadomić sobie ich znaczenie, potrząsnął głową, obejrzał się krótko, żeby sprawdzić, czy świat wokół niego jest wciąż taki sam, w końcu pochylił się nad stołem. – Pani faktycznie potrafi fruwać? – Tak jak my wszystkie. – Wy wszystkie? To jest więcej wróżek? – Ach, jesteśmy niezliczone. Mimo to ledwo nadążamy z naszymi terminami. Ludzie mają zbyt wiele życzeń. Max zaciągnął się papierosem i w zamyśleniu pokiwał głową. Jeśli chodzi o miłość, od razu wiedziałby, czego sobie życzyć. Umawiał się na przykład od dwóch miesięcy regularnie na badmintona z Rozalią z reklamy pasty do zębów i do niczego więcej między nimi nie doszło poza kilkoma pobieżnymi cmoknięciami w policzek.” Czy któraś z brukowych gazet nie zaproponowała jej przypadkiem pięćdziesięciu tysięcy za ujawnienie jakichś przepisów kulinarnych? Wydaje mi się, że coś na ten temat słyszałem. Ale zaraz tez wyszedłem stamtąd ku miastu, które odwiedzam, dumne La Rochelle, z jego trzema wieżami z XIV stulecia, broniącymi wejścia do portu. Mogłem się zanurzyć w konspekt mojej myśli. Jak powiedziałem jeszcze nieustannie kochamy siebie więcej niż drugiego. Przykład: wybór Pana Donalda Tuska na prezydenta Rady Europy. Przy mojej skromnej mocy realizacji marzeń, wrócę jeszcze do Ząbkowic Będzińskich, w których spędziłem w sumie dwadzieścia jeden lat. Dąbrowa Górnicza zabrała to Osiedle z czasem pod swoją kuratelę. Ale dla mnie ta mała ojczyzna zawsze będzie nazywać się Ząbkowice. Moja mała ojczyzna- Ząbkowice moje- wszystko zmierza teraz ku faszyzmowi, nikt nie może zatrzymać tutaj faszyzmu. Jak Izrael zniszczy Hamas, tak konkurencja lokalna zniszczy harmider i wszędobylską tutaj kiedyś obywatelską inicjatywę. Przed kilku dniami zatrzymałem się w Ząbkowicach jeszcze raz pod koniec mijającego lata, by stwierdzić: nie żyję tam. Choć jeszcze próbuję i tam podnieść różne głosy obecnego świata. Tutaj znów należę do Lewicy. A moim współziomkom, którzy ręczą, że ich jakoś zdradzam, powtórzyłem teraz jak mi się wydaje nazbyt precyzyjnie i jasno: „nie będę tu żył, bo ja walczę o to miejsce!” Powinniśmy ukarać okupację ojczyzny ojczyzn i zacząć wspierać na nowo małą ojczyznę życiem dla niej. Mówiłem więc: tutaj wszystko się zaczęło, tutaj kiedy miałem trzy lata przywiozła mnie z Domu Dziecka w Sosnowcu ( ul. Szczecińska) moja matka, owszem przenosiła mnie „grubaska” w zimie przez wiadukt do przedszkola Huty Szkła Okiennego, które znajdowało się po drugiej stronie torów, ale tutaj od razu stałem, powiedziałbym… Jeszcze przechowuję moje zdjęcie z przedszkola, w białej koszuli grubasek, młody chłopak o mętnym spojrzeniu onanisty i chodzie zwierzęcia wietrzącego niebezpieczeństwo. Nadszedł czas, że pobliskim kościele stawałem podczas nabożeństw na ławce, a ksiądz idąc z tacką pogłaskał mnie po czuprynie. Tutaj z mamą zawsze staliśmy, trwaliśmy w kościele. Chciałem po latach zamieszkać tutaj. Wówczas zaledwie przed dziewięciu laty, gdy przebywałem w „Domu mojej mamy”, a więc zupełnie niedawno, na ulicy Związku Orła Białego, zaczęły się wspomnienia, teraz one trwają wciąż, ale juz jakby nowe i niekończące się wspomnienia o życiu dla tej małej ojczyzny, choć niekiedy daleko stąd. Tam posiadałem zbiór białych kruków i książek o sprośnej tematyce, które wypożyczał nawet za dziesięć dolarów dziennie – oczywiście właściwym ludziom. Jeszcze czasami przemierzam przestrzeń koło „Domu Piętków”, okazałej kamienicy, tutaj droga skręca się ku mojej kiedyś posesji na Związku Orła Białego 36. Pan Piętka przynosił mamie regularnie prasę katolicką. Nie słyszano, żeby ten człowiek miał kiedykolwiek żonę czy dzieci. Pan Jerzy zmarł niedawno. A ja, obieżyświat został sam. Bóg wam zapłać za modlitwę współobywatele tej krainy, bym wytrwał na drodze mojego kapłańskiego powołania. Całe moje dzieciństwo i młodość upłynęły pod wielkim wpływem mojej matki i jej rodziny. Urodziłem się w Tarnowskich Górach. Matka moja była osobą energiczną i niezależną. Mogę ją nawet nazwać pierwszą polską sufrażystką. Więc gdy ojciec wyjechał do Krakowa, uciekła do Zagłębia. Takie to gwałtowne wydarzenia poprzedziły moje przyjście na świat. Ryzykowała przy tym wiele. W owe czasy mąż mógł żonę sprowadzić, uciekając się do pomocy policji, mógł zabrać jej dziecko. Teraz w każdej sprawie musi wypowiedzieć się biegły, lekarz państwowy. Znakomity pisał brazylijski Paulo Coelho wspomina w jednym z wywiadów o swojej drodze na szczyty. „-Torturowano Pana? -Tak. Do więzienia wtrąciły mnie grupy paramilitarne – rząd popierał ich represje, ale oficjalnie się do tego nie przyznawał. Stosowano różne tortury. Zamknięto mnie nago w ciemnej maleńkiej celi, gdzie było potwornie zimno i włączono syrenę. W takich warunkach nie trzeba człowieka dotykać – i tak wariuje. Ta tortura nazywała się “lodówka”. To była okrutna faza mojego życia. Myślę, że nigdy o tym nie napiszę. Doświadczenie nienawiści jest czymś bardzo negatywnym, nikomu w niczym nie pomoże.- Czy po tych doświadczeniach doszedł Pan do jakichś wniosków o naturze zła?- To temat mojej następnej książki. Do małego miasteczka przybywa obcy i proponuje, żeby zło uczynić bezkarnym. Jak zareagują ludzie? Jak zachowają się nasze instynkty – skłonność do zemsty, do sadyzmu… W człowieku jest i dobro, i zło. Bez względu na to, czy uznamy, że zło jest w nas, czy też że jest na zewnątrz, jesteśmy za nie odpowiedzialni. My je kontrolujemy. Dziecko nie ma pojęcia, co jest dobre, co złe, dlatego jest zdolne do okrucieństw.-walczy się z czasem – należy spędzić w określonym miejscu 70 dni. Drogę dyktują sny. To właśnie wtedy odkryłem kobiecą stronę mojej duszy. Udało mi się to zaakceptować dopiero w 1994 roku – napisałem wtedy książkę Na brzegu rzeki Piedry usiadłam i płakałam….-Pisze Pan książkę w kilkanaście dni.-Tak. Ale to, co czytamy, to efekt narodzin, ciąża trwa długo. Ten proces odbywa się we mnie bez mojego udziału. Nie wiem, kto jest ojcem.” Kilka razy miało dojść do mego spotkania z ojcem, ale zawsze coś stanęło na przeszkodzie. Przed I Komunią świętą, jak zapamiętałem, znaleźliśmy ojca w jego domu. Więcej ojca swego nie widziałem. Zamieszkaliśmy z mamą w Ząbkowicach. Tam się wszystko zaczęło, od razu stałem, na Związku Orła Białego zaczęły się wspomnienia. Na wodach pobliskiej zbiornika ‘Pogoria’ nie urządzano regat, przynajmniej ich tam nie widziałem, a szkoda. Ale w okresie wakacji były narty wodne, pływanie na deskach z jednym skrzydłem, wyobraźcie sobie wielką grupę ‘narciarzy’ płynących pod wiatr, niczym owady bez jednego skrzydła. Coś pięknego, na tle błękitnego nieba. A teraz z każdym dniem widzę coraz wyraźniej, jak bardzo mężczyźni są słabi, niestali, niepewni siebie, dziwni… Choć moim celem jest zrozumieć miłość i choć nieraz cierpiałem za sprawą tych, którym oddałem serce, muszę przyznać, że ci, którzy dotknęli mojej duszy, nie rozbudzili mojego ciała, ci natomiast, którzy dotknęli mojego ciała, nie poruszyli mojej duszy. Zacząłem jeździć po świecie, jak wiecie. Odwiedzałem statki pasażerskie Norwegii, za mahoniowym kontuarem tkwili odpowiednio eleganccy i nienaganni barmani. Były wakacje i spacery po pięknie odnowionych salach(Refektarzu), Pałacu Papieży w Awinionie. Mogłem pieścić jedyne spojrzenia na szerokie promenady Buenos Aires. Oddawałem się urokowi oceanicznego nabrzeża w iście amerykańskich dzielnicach Singapuru. Ostatnio z Monachium przyjechałem z sercem na temblaku… A teraz przyjechałem do Francji w poszukiwaniu nowych talentów. Poczułem jeszcze raz, że oto rozpoczyna się wielka przygoda, o której tak gorąco marzyłem przez całe dzieciństwo i wiek dojrzewania na głuchej prowincji – krainie suszy i facetów bez przyszłości, w mieście, gdzie ludzie żyli w niedostatku, choć uczciwie, gdzie wiodłem nudną i pozbawioną sensu egzystencję. Teraz stanę się panem świata! I ta dzielnica La Rochelle, Les Minimes, oczarowała mnie- Bajeczna plaża, błękitne niebo…Zanim się rozpakowałem, chwyciłem kapielówki – ostatni nabytek – wciągnąłem je na siebie i choć dzień był pochmurny poszedłem prosto na plażę. Ocean napawał mnie obawą, ale zdobyłem się na odwagę i wszedłem do wody. Nikt na plaży nie miał pojęcia, że był to mój pierwszy teraz kontakt z oceanem, z prądami morskimi, spienionymi falami i z wybrzeżem La Rochelle. Było potem dużo spacerów po mieście. Czego szukałem w La Rochelle? Wiem, że pewnego dnia przyjechałem do Paryża, wiem, że jakiś czas żyłem na kredyt robiąc to, co robią inni, i widząc to, co inni widzą. Tego popołudnia wszystko szło źle, bo moje polskie zwyczaje nie pozwalały mi co chwila przechodzić z jednego chodnika na drugi, ażeby oglądać nieinteresujące rzeczy na słabo oświetlonych wystawach jakichś ulic, których nazw już sobie nie przypominam. Ale cieszyłem się na sam widok arkad, które już pokochałem przed laty w Bolonii. Ale nazajutrz z rana opowiedziałem potężny kawał swojego życia Biskupowi La Rochelle. – A może chcesz podrzeć tę kartkę i zapomnieć, że kiedykolwiek tu byłeś? Ostatnia szansa. Przełknąłem ślinę. – Nie, proszę Ekscelencji. Naprawdę chcę dla Was pracować – powiedziałem najobojętniej, jak mogłem. Uścisnął mi prawicę. W odpowiedzi wieków jakbym słyszał: – Musisz być twardy, synu. Jak to się zacznie, będziesz musiał żyć w nieprawdzie. – Już mi Ksiądz Biskup mówił. Nie przeszkadza mi to. Jestem gotowy. Tego popołudnia odważyłem się iść do Katedry świętego Ludwika, którą jako katolicy przejęliśmy w drugiej połowie XVII stulecia. Poczułem się w żywiole, istny Prezbiter Jan, którego zaginione królestwo z legend i pieśni kryło niezliczone cuda, dlatego należało o nim tutaj opowiedzieć. Po pięknej celebrze udałem się z powrotem do Oberży Młodych. Był piękny wieczór. Atlantyk zwracał swe wody nabrzeżu, więc znów zanurkowałem w ciepłym Atlantyku. Jeszcze raz teraz zbliżam się przez Bramę Królewską do wielkiego miasta. Zaskakuje mnie jedyne popołudniowe światło natury. I jakbym spojrzał na dziewczynę jakąś, bojąc się jednak patrzeć jej prosto w twarz. Czy to była moja matka?… Jej miodowe oczy rozbłysły w kredowym świetle wpadającym zza szyby. I pomyślałem zaraz: musi istnieć inny świat, bo mam wrażenie, ze to wydarzenie spotkania, ono opowiada moją historię. Jest Bóg, bo inaczej to ja już byłbym królem Stanisławem II Emanuelem albo papieżem. La Rochelle- marzenie jest o wiele głębsze aniżeli niebo. Ale znów jestem w Ząbkowicach. Ulica Związku Orła Białego- tu zaczęły się moje wspomnienia, ta ulica przywodzi mi na pamięć pewien znak, mianowicie znak śniegu, który tu zaobserwowałem pewnego styczniowego bielutkiego dnia-Nie dostrzegałem w płatkach śniegu(w nich) zapowiedzi katastrofy, lecz znaki przywołujące wspomnienia szczęśliwego dzieciństwa, dzieciństwa czystego i niewinnego. Teraz czułem, że ten niezwykły, baśniowy śnieg daje mi więcej radości niż ujrzane po latach rodzinne miasto. Czy jestem poetą, a w jednym z wczesnych wierszy, ciągle jeszcze nie znanym polskim czytelnikom, chciałem napisać, że choć raz w życiu śnieg prószy również w naszych snach. Ząbkowice- tutaj nie było bezsennych dla mnie nocy…mimo ze byłem nastolatkiem zaledwie. Wykorzystajmy więc drzemkę bohatera i powiedzmy o nim jeszcze kilka słów. Nie prowadził nigdy życia nieudanego i smutnego, jak w przypadku bohaterów dzieł A. Czechowa. Za to modlił się: Jeszcze pragnę cię Boże, i stoję jeszcze, czy tez próbuję stać, ale już zaraz słabnę. Jeszcze dziś nosze z sobą strach człowieka pamiętającego swoje nieliczne zauroczenia, niczym pasmo cierpienia i wstydu. A tak nie powinno być. Tutaj w Ząbkowicach śmiertelnie bałem się zakochać . A jeszcze dziś się czegoś obawiam, choć nie tak śmiertelnie. Jako prorok muszę cierpieć, bo jako Polacy umieramy, to boli. Ale zaraz w uczuciach moich odnajduję chwile istotnego natchnienia, którego upust możecie znaleźć w następnym akapicie. W kwestii wyboru tematu jednak nie wiem czy się zgodzicie ze mną. Ale do odważnych świat należy.

II
Artur Orton, nadaję mu to nazwisko, pod tym bowiem nazwiskiem poznały go ulice i domy La Rochelle około roku 1978 i wydaje mi się, że powinien przybrać jeszcze raz to imię, właśnie teraz, gdy powraca w te strony, choć już tylko w charakterze zjawy. W książce metrykalnej miasta La Rochelle figuruje jako Artur Orton i wpisany jest pod datą siódmego czerwca 1934 roku. Wiemy, że był synem rzeźnika, że jego dzieciństwo poznało mdłą nędzę, właściwą robotniczym dzielnicom Londynu, i że poczuł tak zwany zew morza. Nie ma w tym nic niezwykłego. Ucieczka w morze, stanowi tradycyjny nadmorski sposób wyłamania się spod ojcowskiej władzy i pewnego rodzaju bohaterskie wtajemniczenie. Nauki geograficzne patronują takim eskapadom, a zaleca je nawet Pismo Święte. Orton uciekł od swego nędznego przedmieścia koloru brudnej róży i wypłynął okrętem na ocean, i przyjrzał się z rozczarowaniem Krzyżowi Południa i zbiegł ze statku w jakimś południowym porcie. Był spokojnym, cichym kretynem. Według praw logiki mógłby (i powinien był) umrzeć z głodu, mimo to, swoją nieokreśloną pogodą ducha, jowialnością, wiecznym uśmiechem i bezgraniczną łagodnością, pozyskał sobie pewną rodzinę nazwiskiem Castro i przyjął to nazwisko za swoje. Z owego pirackiego fragmentu jego historii nie pozostał żaden ślad; wdzięczność jego nie malała jednak z biegiem czasu: w roku 1978 spotykamy go w Australii, wciąż pod tym samym nazwiskiem – Tom Castro. W Sydney poznał czarnego lokaja, niejakiego Billa. Bill nie był piękny, ale posiadał ten specyficzny spokój, monumentalność i solidność, właściwą dziełom architektury i Murzynom po pięćdziesiątce, nieco ociężałym i władczym. Posiadał także inną jeszcze cechę, której pewne dzieła z dziedziny etnografii odmawiają ludziom jego rasy: pomysłowość bliską geniuszowi. Był to mężczyzna pełen przyzwoitości i skromności, z pradawnymi afrykańskimi żądzami stępionymi przez długie obcowanie z kalwinizmem Poza okresami, w których nawiedzał go bóg (zajmiemy się tym nieco później), był zupełnie normalny – z jednym małym wyjątkiem: cierpiał na wstydliwą i długotrwałą bojaźń, która zatrzymywała go na skrzyżowaniach ulic, zmuszając do niespokojnych spojrzeń na wschód i na zachód, na północ i na południe, w trwodze przed nagłym pojazdem, który mógłby położyć kres jego dniom. Orton ujrzał go pewnego wieczora na pustym skrzyżowaniu ulic w Sydney, w chwili gdy wyzwalał w sobie decyzję przejścia na drugą stronę i stawienia czoła wyimaginowanej śmierci. Przyglądał mu się przez dłuższą chwilę, po czym podał mu ramię i w zdziwieniu przeszli obaj nie-szkodliwą jezdnię. Od owej chwili, należącej do dawno zmarłego wieczora, został ustanowiony protektorat niepewnego i monumentalnego Murzyna nad opasłym głuptasem z La Rochelle. We wrześniu 1978 roku przeczytali obaj w miejscowej gazecie rozpaczliwe ogłoszenie pt. ubóstwiany nieboszczyk. Pod koniec kwietnia 1977 roku (w tym samym czasie, kiedy Orton powodował wylewy chilijskiej gościnności, tak szerokiej jak chilijskie patia) zatonął na wodach Atlantyku parowiec “Mermaid”, w drodze z Rio do Liverpoolu. Na liście zaginionych znalazł się Roger Charles, oficer angielski wychowany we Francji, pierworodny syn jednej z najstarszych katolickich rodzin Anglii. Rzecz nie do wiary – śmierć młodego Anglika, mówiącego po angielsku z najczystszym francuskim akcentem, któremu zazdroszczono paryskiej elegancji, gracji i erudycji, stała się epokowym wydarzeniem w życiu Ortona, który nigdy na oczy go nie widział. Przerażona i zbolała matka Rogera, nie chciała uwierzyć w śmierć syna i dawała rozpaczliwe ogłoszenia do gazet o najszerszym zasięgu. Jedno z takich ogłoszeń wpadło w miękkie, żałobne ręce czarnego Billa, w którego głowie narodził się genialny plan. Roger Charles był smukłym dżentelmenem, raczej skrytym, o ostrych rysach, smagłej twarzy, czarnych prostych włosach, żywych oczach i o nieznośnie pedantycznym sposobie mówienia; Orton był wylewnym prostakiem, miał ogromny brzuch, absolutnie rozmazane rysy twarzy, nieco piegowatą cerę, kędzierzawe brązowe włosy, nieskończenie zaspane oczy oraz nieobecny i mglisty sposób mówienie. Bill odkrył, że obowiązkiem Ortona jest wsiąść na pierwszy statek płynący do Europy i spełnić nadzieję matki Rogera Charlesa, podając się za jej syna. Plan był szaleńczo naiwny, ale Bill miał umysł nie od parady co raz bardziej subtelny: Bill zdawał sobie sprawę, że dostarczenie doskonałego sobowtóra wytęsknionego Rogera Charlesa było rzeczą niemożliwą. Wiedział także, iż wszelkie podobieństwa, które można było osiągnąć, posłużyłyby tylko dla uwydatnienia pewnych nieuniknionych rozbieżności. Zrezygnował więc z podobieństwa w ogóle. Zrozumiał, że ogromna niedorzeczność roszczenia będzie dowodem wykluczającym jakąkolwiek myśl o fałszerstwie, nikt bowiem nie zaniedbałby w sposób tak rażący najprostszych dowodów tożsamości. Nie wolno nam też zapominać o wszechmocnej współpracy czasu: czternaście lat na południowej półkuli i ciężki los mogą zmienić człowieka. Istniała jeszcze jedna istotna przyczyna takiego postępowania: powtarzające się wciąż, niedorzeczne ogłoszenia w gazecie matki Rogera wskazywały na jej niezachwianą pewność, że Roger Charles żyje jeszcze, i na jej wolę rozpoznania swego syna… Tom Castro, uległy jak zawsze, napisał do lady ze Zjednoczonego Królestwa. Aby ugruntować swoją tożsamość, powołał się na wiarygodne świadectwo dwóch pieprzyków na lewej piersi i na zdarzenie z dzieciństwa – tak smutne, ale tym samym tak pamiętne – kiedy to został napadnięty przez rój pszczół. List był krótki i – podobnie jak jego autorzy – nie przejawiał specjalnych skrupułów ortograficznych. W okazałej samotności paryskiego hotelu wytworna dama czytała list raz i drugi ze łzami szczęścia, i w ciągu paru dni odnalazła w pamięci wspomnienia, o które prosił jej syn. Szesnastego stycznia 1991 r. Roger Charles wkraczał do tegoż hotelu. Pełen szacunku, w przyzwoitej odległości, podążał za nim jego służący, Adalbert Bill. Zimowy dzień był pełen słońca; znużone oczy matki przesłonięte były łzami. Murzyn otworzył okna na oścież. Światło zastąpiło maskę: matka rozpoznała marnotrawnego syna i padli sobie w ramiona. Teraz, kiedy miała go naprawdę przy sobie, mogła już obejść się bez pamiętnika i bez listów, które przysłał jej z Brazylii: były to jedynie ukochane odblaski jego osoby, którymi karmiła swą samotność czternastu ponurych lat. Zwracała mu je z dumą: nie brakowało ani jednego. Bill uśmiechał się dyskretnie: dobroduszny upiór Rogera Charlesa zyskiwał pełną dokumentację. Ad maiorem Dei gloriam. Radosne to rozpoznanie – które wypełnia jak gdyby pewną tradycję klasycznej tragedii – powinno uwieńczyć tę historię, zapewniając szczęście, lub co najmniej możliwość takiego szczęścia, trzem osobom: prawdziwej matce, apokryficznemu i łagodnemu synowi i konspiratorowi wy-nagrodzonemu opatrznościową apoteozą swojego kunsztu. Los (taka jest nazwa, którą nadajemy nieskończonemu i bezustannemu działaniu tysięcy splatających i rozplatających się spraw) rozwiązał to jednak w inny sposób. Pani Lady zmarła w roku 1994, a krewni wytoczyli proces przeciwko Ortonowi o uzurpację tożsamości. Obce były im łzy i samotność, nieobca natomiast chciwość, nigdy też nie uwierzyli w tego grubego półanalfabetę, który tak nie w porę objawił się w Australii w charakterze marnotrawnego syna. Orton miał poparcie niezliczonych wierzycieli, którzy rozstrzygnęli, że ma on pozostać Rogerem Charlesem aby mógł ich spłacić. Mógł także liczyć na przyjaźń adwokata rodziny i antykwariusza. To jednak nie wystarczało, Bill pomyślał, że na to, by zwyciężyć w tej trudnej grze, trzeba zdobyć przychylność jakiegoś silnego nurtu opinii publicznej. Wziął cylinder i elegancki parasol i wyszedł w poszukiwaniu natchnienia na ulice Londynu. Było pod wieczór: Bill włóczył się aż do chwili, gdy księżyc o barwie miodu podwoił się na czworokątnej wodzie miejskich fontann. Jego bóg nawiedził go. Bill przywołał dorożkę i kazał zawieźć się do domu znanego mu antykwariusza. Antykwariusz wysłał długi list do “Times’a”, w którym zapewniał, że domniemany Roger Charles jest bezwstydnym oszustem. List podpisał ojciec Guitton z Zakonu Jezusa. Wiele innych listów, nie mniej katolickich, zostało wysłanych w ślad za pierwszym. Skutek był natychmiastowy, dobrzy ludzie odgadli, że Sir Roger Charles jest ofiarą nikczemnej zmowy jezuitów.

II
Nadeszła wiosna, wabił krajobraz nad Przemszą, ojczyzna zdawała się czarodziejską przystanią. Ta ostatnia wiosna ludzkiego życia. Jak mówiłem wybrałem drogę kapłańską, jednak wydaje mi się brakowało w naszych relacjach uczuć najgłębszych. Ja marnowałem kieszonkowe na zakup książek, bywałem najczęściej roztargniony. Matka nie pochwalała życia, jakie wiodłem, gdyż wiedziała, że przynosi mu mi więcej cierpienia niż radości. Ale nie zapomnę nigdy jej łagodnego charakteru. Bardzo często jej uśmiech pełen był przebaczenia za wszystkie błędy i słabości. Każdy rys szerokiej, pełnej i dobrotliwej twarzy jakby potakiwał radośnie pięknu Życia. Po śmierci mamy poszło jakby w zapomnienie, że więcej nie mam pieniędzy ani przyszłości. W moich podróżach po świecie wałęsałem się po wrzosowiskach, koło rozrzuconych tu i tam, krytych gontem chat, przyglądałem się drwalom ścinającym drzewa, spacerowałem w stronę słońca, mijając cmentarz i uprawne pola. Wspomnienie Ząbkowic zacierało się z wolna. Z czasem znów nabierałem zdrowia i sił i już po krótkim czasie czułem, że muszę znów wziąć się do pracy, tym razem pisarskiej. Albowiem przekonałem się wyraźniej, że byt miłości ukazuje się jako treść relacji osób, a sama miłość przychodzi skądinąd. Relacyjność człowieka wynika z samego faktu stworzenia go „na obraz i podobieństwo” Boga. I tak wspólnota miłości stanowi kryterium poznania świata. Człowiek jest powołany do życia we wspólnocie z innymi ludźmi, więc nie żyje i nie zbawia się sam, ale jako istota społeczna dąży do celu w jedności z innymi. Iwan P.Pawłow powiedział: „Tylko jedna rzecz w życiu naprawdę nas interesuje: nasze własne psychiczne doświadczenie.” Ale jakie jest najbardziej pierwotne doświadczenie człowieka? „Które z wielu pojęć Ja jest najbardziej podstawowe? Które z wielu doświadczeń Ja jest najbardziej źródłowe?… wśród wielu możliwych i faktycznie przeżywanych doświadczeń własnego Ja, doświadczenie Ja jako pewnej swoistej wartości (aksjos) jest doświadczeniem najbardziej podstawowym.”(J. Tischner) Warunkiem koniecznym realizowania przez tak ujęte ‘Ja aksjologiczne’ wartości jest wolność. Ta ostatnia uzewnętrznia się charakterologicznie w spotkaniu osób, w logicznym ciągu wydarzeń. „Doświadczyć źródłowo drugiego człowieka, to spotkać go. /…/ U końca spotkania jawi się możliwość tragedii lub zwycięstwa. Oto filozofia dramatu prof. Tischnera. Przyjaciel Księdza Tischnera, Paul Ricoeur pisał:”…poznaję/…/ siebie tylko wówczas, kiedy rozpoznaję siebie w dziełach innych, które zrozumiałem i które pokochałem. Najkrótszą drogą, która wiedzie ode mnie do mnie, jest myśl innego.” Postawiliśmy na logikę taką a nie inną obecnie…. Chciałbym bynajmniej zauważyć, „dzisiaj umiera w świecie pewna rzecz wielka- prawda. Bez jakiegoś marginesu spokoju prawda umiera” (Jose Ortega y Gasset) Prawdę jako jedyne i niepowtarzalne światło rozwadnia się na kilkadziesiąt świecidełek. Czy widzicie, jak każdy samochód ma inaczej „ustawione” światła. „…postawa będąca mieszaniną sceptycyzmu i dogmatyzmu oraz balansowania między nimi, jest postawą skutecznie uwalniającą współczesnego człowieka od nieznośnego ciężaru pytania o ostateczną prawdę,” mówił Paul Tillich. Powtarzał: „We wszystkich nas, w sposób jawny czy ukryty, swobodny czy ujarzmiony, tkwi jak zadra permanentna rozpacz z powodu niemożności zdobycia prawdy.” Jean Guitton mawiał:”… wszelki kryzys prawdy prowadzi do wzrostu potęgi, uwielbienia siły i czynu”. A człowiek nie przestaje pragnąć teraz, jak myślę „czegoś innego i jak mu się wydawało ’lepszego’: aby prawda była prawdą wszystkich”(Lew Szestow). Od różnych doświadczeń zmierzamy więc ku nowej metafizyce, którą Emanuel Levinas nazywa etyką. Między mną a bliźnim nie istnieje- jak głosi Martin Buber- relacja wzajemności. Owszem istotna jest akceptacja, ale Ja i mój bliźni nie należymy do żadnej całości. Powiedzieć o bliźnim „drugi”, to tym samym przekreślić istotę bliźniego. Bliźni to ktoś niepowtarzalny Wezwanie, które płynie do mnie od tego oto bliźniego, jest jedyne i niepowtarzalne. Ono nie może być pomylone z wezwaniem, które wychodzi od innego bliźniego. Bliźni jest radykalnie odmienny ode mnie. Wartość osoby określa się niekiedy właśnie poprzez taką jej wartość ontyczną. To dlatego mogę bliźniemu się wręcz sprzeciwić. W odróżnieniu od wartości ontycznych tylko wartościom jakościowym- jak powiedziałby D. von Hildebrand- nie przeciwstawia się żadna wartość. I tak osobiście w moich bojach z losem jeszcze czasami idę za Leibnizem sprowadzając uczucia do dążności. Ale zaraz już opieram się na stwierdzeniu M. Schelera, że właśnie uczucia, to jest akty emocjonalne, odsłaniają niepowtarzalny świat wartości. Wydaje mi się, że być szlachetnym, to dzisiaj obdzielać uczuciami, „pozwolić być”. Historia obdarzyła nas teorią obiektywnych norm moralnych w kwestii słusznego działania i tegoż przyjmowania. A moralność od strony zasad: to dążenie człowieka do szczęścia, moralne dobro oraz imperatyw moralny Subiektywna strona moralności przejawia się w sumieniu, które należy uratować za wszelką cenę. Do warunków moralnego postępowania przynależą: wolny charakter aktów ludzkich, cnoty i odpowiedzialność. Człowiek może w konsekwencji zrealizować samego siebie tylko wtedy, gdy spełni misję, do której został powołany-i to w granicach, które wyznacza mu jego dziejowa odpowiedzialność. Ale jest prawdą, że to, czego się pragnie gorąco, często wymyka się, i oto „nadmiar pragnień mści się. I często nie chcąc osiągamy więcej niż chcąc.”(Jean Guitton). Ponieważ wartości moralne nie mają charakteru idealnego i intencjonalnego, lecz obiektywny i realny jeszcze kard. K. Wojtyła dokonał przemiany w ujrzeniu rzeczy takimi jaki są, czyniąc punktem wyjścia etyki chrześcijańskiej nie tyle refleksję nad celem ostatecznym człowieka, co doświadczenie powinności moralnej. Doświadczenie moralne jest przeżyciem swoistości dobra i zła moralnego w aspekcie czynu i jego sprawcy tj. osoby. „Prawdziwa moralność polega nie na trzymaniu się wydeptanego szlaku, ale na tym, by samemu znaleźć dla siebie właściwą ścieżkę i kroczyć nią nieulękle,” zauważył Mahatma Gandhi. Bytujemy w trzecim tysiącleciu ery chrześcijańskiej. I wydaje się nawet, że człowiek nie jest już centrum wszechświata, lecz jego marzeniem tylko. Człowiecze marzenie dzieje się głębiej wręcz jak niebo. Jakkolwiek człowiek kocha siebie jeszcze więcej niż drugiego, to jednak nosi daleko większy niepokój powątpiewania w życie. Jeszcze broni go Chrystus z swoją wspaniałomyślnością. Tak więc doświadczenie niech będzie przeto u początków naszej moralnej drogi, której zwieńczeniem ma być otwarcie na humanistyczną metafizykę jutra w powiązaniu z psychologiczną wiedzą o człowieku. Szczęście zaczynania żyć po raz drugi, jest teraz naszym świętym obowiązkiem. Chciałbym dostrzec wreszcie naszą postawę wobec wartości, która powinna przeważyć ostatecznie o znaczeniu i powadze ludzkiego życia. Czy mi się to udało, Czytelnik to wie, nie mnie o tym mniemać na olsztyńskim bruku.

PS. (wszystko tutaj stanowi licencja poetica autora szkicu, nawet pomysł akapitu drugiego, który zaczerpnął on z Jorge Luisa Borgesa, nie zmieniając przy tym imienia i nazwiska głównego bohatera opowieści, autor)

Unknown's avatar

Published by sbarszczak2009

Data: 2019-06-01 Stanislaw Barszczak, Jak Jas zostal magiem. Dzisiaj w naszej afrykanskiej wiosce mamy zawody sportowe. Poniewaz przynaleze do tzw. wielodzietnej rodziny, a takich w Ghanie, moim kraju, jest bardzo wiele, z niecierpliwoscia oczekuje na szczesliwa chwila wejscia do finalu zawodow. - Mamo, mnie wybierz. Muszę się powstrzymywać, żeby nie krzyczeć. Wbijam paznokcie w drewniany kij, ściskam go mocno, żeby usiedzieć w miejscu. Krople potu ściekają mi po plecach, nie wiem, czy to od porannego upału, czy dlatego, że serce tłucze mi się o żebra. Miesiąc w miesiąc byłem pomijany. Dziś musi wreszcie być inaczej. Odgarniam śnieżnobiały kędzior za ucho i staram się nie ruszać. Mama Agba jak zwykle nie ma zmiłowania, długo przygląda się każdemu z nas, aż nie wiemy, gdzie podziać wzrok. Jej brwi ściągają się w skupieniu, pogłębiając zmarszczki na ogolonej głowie. Z ciemnobrązową skórą i w niepozornym kaftanie Mama Agba niewiele się różni od reszty wioskowych starszych. Nikomu nie przyszłoby do głowy, że kobieta w tym wieku może być tak niebezpieczna. – Ekhm… – chrząka z przodu Pawel, w mało subtelny sposób przypominając, że on już przeszedł tę próbę. Posyła nam uśmieszek i obraca w dłoni ręcznie rzeźbiony kij, jakby nie mogł się doczekać, aż się dowie, którego z nas pokona w czasie dzisiejszego egzaminu. Większość chlopcow boi się pojedynku z Pawlem, ale ja nie czuję strachu. Ćwiczyłem i jestem gotowy. Wiem, że stać mnie na zwycięstwo. -Janku. Chropawy głos Mamy Agby przerywa ciszę. Słychać zbiorowe westchnienie piętnastu chlopcow, którzy nie zostali wybrani. Imię odbija się od plecionych ścian trzcinowej ahéré, aż w końcu zdaję sobie sprawę, że chodzi o mnie. – Naprawdę? – pytam. Mama Agba mlaska zniecierpliwiona. – Mogę wybrać kogoś innego… – Nie! – Zrywam się na równe nogi i natychmiast posyłam jej ukłon. – Dziękuję, Mamo. Jestem gotowy. Morze brązowych twarzy rozstępuje się przede mną. Idąc, skupiam się na moich bosych stopach ocierających się o trzcinową podłogę, sprawdzam jej przyczepność, żeby zwiększyć swoje szanse na wygranie pojedynku i zdanie egzaminu. Na czarnej macie do walki Pawel pierwszy mi się kłania. Czeka, aż uczynię to samo, ale jego wzrok tylko wznieca we mnie ogień złości. Stoi w nonszalanckiej pozie, świadczącej o braku szacunku, jakbym nie był godnym przeciwnikiem. Jakby uważał, że jestem od niego gorszy. Myśli, że nie mam z nim szans. – Ukłoń się, Janku. Choć w głosie Mamy Agby pobrzmiewa wyraźna reprymenda, nie potrafię się przemóc. Stojąc tak blisko Pawla, widzę tylko jego bujne czarne włosy i kokosowy brąz skóry znacznie jaśniejszej niż moja. To karnacja tych spośród mieszkancow okolic Accry, którzy nie wiedzą, czym jest praca w słońcu. Pawel zawdzięcza to uprzywilejowanie cichemu wsparciu ojca, którego nawet nie zna. Arystokraty, który pozbył się nieprawego syna umieszczając go w naszej wiosce. Odchylam barki do tyłu i zamiast się ukłonić, dumnie wypinam pierś. Pawel odstaje wyglądem od nas o śnieżnobiałych włosach. Od tutejszych chlopcow bezustannie zmuszanych do kłaniania się takim jak on. – Janku, nie każ mi się powtarzać. – Ale Mamo… – Ukłoń się albo zejdź z ringu! Nie marnuj naszego czasu. Nie mając wyboru, zaciskam zęby i pochylam głowę. Na ustach Pawla rozkwita nieznośny uśmieszek. – Czy to takie trudne? – Kłania się znowu, choć nie musi. – Lepiej przegrać z honorem. Wśród chlopcow rozlegają się tłumione chichoty. Mama Agba ucisza je stanowczym gestem. Rzucam im złowrogie spojrzenie, po czym koncentruję się znowu na postaci przeciwnika. Zobaczymy, komu będzie do śmiechu, gdy wygram. – Na miejsca. Obaj cofamy się do krawędzi maty i unosimy swoje kije. Drwiący uśmieszek spełza z ust Pawla, a jego oczy zwężają się w szparki. To instynkt zabójczy. Patrzymy na siebie i czekamy na znak. Mama Agba przeciąga tę chwilę w nieskończoność, wreszcie woła: – Do boju! I od razu muszę się bronić. Nawet nie zdążyłem pomyśleć o wyprowadzeniu ataku, a Pawel już doskakuje do mnie z prędkością geparda. Bierze zamach kijem, mierząc w moją szyję. Ale choć za plecami słyszę stłumione okrzyki chlopcow, ani na moment nie tracę zimnej krwi. Pawel jest szybki, lecz ja potrafię być jeszcze szybszy. Unikam ciosu, wyginając się mocno do tyłu. Pawel nie czeka, aż się wyprostuję – wyprowadza kolejny atak, tym razem tnąc kijem z góry na dół z siłą chlopaka dwa razy większego od siebie. Rzucam się w bok i przetaczam po macie, a kij z trzaskiem uderza o trzciny. Pawel już bierze następny zamach. – Janku! – ostrzega mnie Mama Agba, lecz nie potrzebuję jej pomocy. Jednym płynnym ruchem przechodzę w kucki i wyciągam kij do góry, parując uderzenie Pawla. Trzcinowe ściany aż się zatrzęsły od głośnego trzasku. Moja broń też jeszcze drży, kiedy Pawel zamachuje się znowu, tym razem za cel obierając moje kolana. Odbijam się z wysuniętej do przodu nogi, robię koziołka w powietrzu ponad jego wyciągniętym kijem. Oto moja pierwsza szansa, by przejść do ataku. Wykorzystując pęd, wyprowadzam pierwszy cios. Z mojego gardła dobywa się stęknięcie. Pawel kontruje, przerywając mój atak, zanim na dobre się zaczął. – Cierpliwości, Janku! – woła Mama Agba. – Nie spiesz się. Obserwuj i reaguj. Czekaj na atak. Tłumię wzbierający w piersi jęk i kiwam głową. Cierpliwości, powtarzam sobie. Poczekaj na lepszą okazję… – Właśnie, Jan– odzywa się Pawel cicho, żeby nikt poza mną nie usłyszał. – Słuchaj się Mamy Agby. Bądź grzecznym padalcem. No tak, mogłem się tego spodziewać. To słowo. Ta wstrętna obelga. Wypowiedziana niby od niechcenia. Zawinięta w arogancki uśmieszek. Bez namysłu wyrzucam kij przed siebie. Mija brzuch Pawla o włos. Czeka mnie za to straszliwe lanie od Mamy Agby, ale i tak było warto. Nagrodą jest wystraszone spojrzenie mojego przeciwnika. – Ej! – Pawel spogląda w stronę Mamy, oczekując od niej interwencji, ale nie ma czasu się poskarżyć. Wielkimi oczami patrzy, jak obracam kij do kolejnego ataku. – To nie jest trening! – woła, uskakując przed ciosem w kolana. – Mamo... – Sam sobie nie poradzisz? – pytam ze śmiechem. – No dalej, Paul. Lepiej przegrać z honorem! W oczach Pawla pojawiają się gniewne błyski. Wygląda jak lworożec gotowy do skoku. Wściekle zaciska dłonie na kiju. Zaczyna się prawdziwa walka. Ściany chaty Mamy Agby szeleszczą, gdy nasze kije uderzają o siebie. Wymieniamy cios za cios, wypatrując szansy na kontrę, która przesądzi o wszystkim. Dostrzegam okazję i wtedy… – Uch! Kuląc ramiona, zataczam się do tyłu, fala mdłości podchodzi mi do gardła. Przez chwilę martwię się, że Pawel połamał mi żebra, lecz ból w brzuchu rozwiewa tę obawę. – Stop! – Nie! – przerywam Mamie Agbie zachrypniętym głosem. Z wysiłkiem wciągam powietrze do płuc i wspierając się kijem, prostuję plecy. – Nic mi nie jest. Jeszcze nie skończyłem. – Janku… – zaczyna Mama, lecz Pawel nie pozwala wybrzmieć jej słowom. Już mknie w moją stronę z ogniem w oczach, jego wyciągnięty kij prawie muska mi głowę. Gdy bierze nim zamach, uskakuję na bezpieczną odległość, a potem, łapiąc Pawla na wykroku, dźgam go z całej siły w mostek. – Uch! – Pawel zatacza się do tyłu z twarzą wykrzywioną bólem. Jeszcze nigdy podczas walki w chacie Mamy Agby nie został przez nikogo trafiony. Nie zna tego uczucia. Nie czekając, aż dojdzie do siebie, okręcam się i uderzam go w brzuch. Już mam zadać ostateczny cios, gdy rudawe płachty u wejścia do chaty rozchylają się i do środka wpada zdyszany Zbyszek z rozwianą białą grzywą. Szuka wzrokiem Mamy Agby. – Co się stało? Zbyszek ma łzy w oczach. – Przepraszam – kwili cicho. – Zasnałem. Ja… ja…– Wyduś to z siebie, dziecko! – Nadchodzą! – wykrzykuje wreszcie. – Są już blisko! Groza tej chwili na moment wysysa mi całe powietrze z płuc. Zresztą nie tylko mnie. Wszyscy jesteśmy sparaliżowani strachem. Instynkt przetrwania bierze jednak górę. – Prędko! – rzuca Mama Agba. – Nie ma czasu! Podnoszę Pawla z podłogi. Oddycha ciężko, ze świstem, ale musi wziąć się w garść. Chwytam jego kij i zbieram pozostałe. W chacie panuje wielkie zamieszanie. Wszyscy zacierają ślady. W powietrzu fruwają metry jasnej tkaniny. Powstaje armia trzcinowych manekinów. Czy zdążymy? Trudno powiedzieć w tym rozgardiaszu. Ja robię swoje: chowam kije pod matą ringu, żeby nikt ich nie zobaczył. Ledwie skończyłem, Pawel wpycha mi do rąk drewnianą igłę. Biegnę na swoje stanowisko, gdy płachty znów się rozwierają. – Janku! – woła ostro Mama Agba. Zastygam w bezruchu. Wszystkie oczy patrzą teraz na mnie. Nie czekając, aż się odezwę, Mama daje mi po głowie, aż czuję gorące mrówki na plecach. – Wracaj na swoje miejsce! – rzuca surowo. – Musisz się jeszcze wiele nauczyć. – Mamo Agbo, ja…Nachyla się bliżej z błyskiem prawdy w oczach. Odwrócenie uwagi… Próbuje zyskać dla nas więcej czasu. – Przepraszam, Mamo Agbo. Wybacz mi. – Wracaj na swoje miejsce. Zagryzam wargę, żeby się nie uśmiechnąć, i zwieszam przepraszająco głowę, zerkając kątem oka na strażników, którzy weszli do chaty. Niższy, jak większość okolicznych żołnierzy, wyglądem przypomina Pawla: kokosowy brąz zwieńczony czarną czupryną. Mimo że otaczają go sami nastokatkowie, trzyma dłoń na rękojeści miecza. Zaciska na niej palce, jakby spodziewał się, że któryś z nas go zaatakuje. Drugi strażnik, wysoki i poważny, jest od niego dużo ciemniejszy. Stoi blisko wejścia, ze wzrokiem utkwionym w ziemi. Widocznie ma w sobie choć odrobinę wstydu. Obaj na żelaznych pancerzach noszą dumnie znak króla Sarana. Samo spojrzenie na ozdobnego białego lamparta, symbol monarchy, który ich tu przysłał, przyprawia mnie o ścisk żołądka. Z ostentacyjnym nadąsaniem wracam do trzcinowego manekina. Czuję tak wielką ulgę, że nogi prawie się pode mną uginają. Miejsce, które jeszcze przed chwilą było ringiem, teraz całkiem przekonująco udaje warsztat krawiecki. Po chwili spojrzalem na manekiny wykonywane przez dziewczyny z wioski ozdobione jasnymi materiałami w charakterystyczne wzory Mamy Agby. I przypomnialem byl sobie, ze dziewczyny z naszej wioski obszywaja brzegi rodzimych koszul tymi pieknymi wzorami juz od wielu lat. Mama Agba przechadza się między rzędami chlopcow i przygląda się ich zainteresowaniu jakim oni obdarzaja teraz zwykle manekiny. Mimo nerwów uśmiecham się, widząc, jak ignoruje nieproszonych gości. – W czym mogę pomóc? – pyta w końcu. – Zbieramy podatek – odbąkuje ciemniejszy strażnik. Mamie Agbie wydłuża się twarz. – Zapłaciłam w zeszłym tygodniu. – Nie chodzi o podatek od handlu. – Drugi strażnik toczy wzrokiem po białowłosych sympatycznych nastolatkach. – Wzrosły opłaty za padalce. Wy ich macie dużo, więc będzie was to kosztować. No tak. Ściskam koszulę manekina z taką siłą, że aż bolą mnie palce. Królowi nie wystarczy pognębić mieszkancow wioski. Musi jeszcze ukarać każdego, kto próbuje nam pomagać. Zaciskam zęby, starając się nie myśleć o strażniku, o bólu, jaki mi sprawiło tamto słowo. Padalce. Nieważne, że nigdy nie będzie nam dane stać się magami. W ich oczach wciąż jesteśmy glistami. I nie będziemy niczym więcej. Usta Mamy Agby zmieniają się w cienką kreskę. Przecież nie wytrzaśnie tych pieniędzy spod ziemi. – Podwyższyliście już podatek od mieszkancow naszej wioski w zeszłym miesiącu. I dwa miesiące temu. Jaśniejszy strażnik robi krok do przodu i sięga po miecz, jakby chciał pokazać, że nie będzie się z nikim patyczkował. – Może byłoby mądrzej nie zadawać się z glistami. – Może byłoby mądrzej nas nie okradać. Nie wiem, dlaczego to powiedziałem. Nie zdążyłem się ugryźć w język. Wszyscy w chacie wstrzymują oddech. Mama Agba sztywnieje, jej ciemne oczy błagają mnie, bym zamilkł. – Nie możecie bez końca podnosić podatków – oznajmiam. – Ibawici nie zarabiają więcej niż do tej pory. Skąd mamy wziąć tyle pieniędzy? Strażnik zbliża się niespiesznym krokiem. Korci mnie, żeby sięgnąć po kij. Mogłbym zwalić mężczyznę z nóg jednym precyzyjnym uderzeniem; jednym celnym pchnięciem zmiażdżyłbym mu gardło. Dopiero po chwili dociera do mnie, że miecz tego strażnika nie jest zwykłym mieczem. W pochwie pobłyskuje czarne ostrze, metal droższy niż złoto. Majacyt. Stop przygotowany przez króla Sarana przed obławą. Broń stworzona po to, by osłabić naszą magię i wypalać dziury w naszych ciałach. Tak jak czarny łańcuch, który zawiesili na szyi Mamy. Potężny mag moze przezwyciężyć jego moc, ale większość z nas jest bezsilna wobec tego rzadkiego metalu. Choć sam nie władam żadną magią, i tak dostaję gęsiej skórki, gdy strażnik zbliża się do mnie z majacytowym ostrzem. – Na twoim miejscu trzymałbym język za zębami, brzdacu. Ma rację. Powinienem milczeć. Schować urażoną dumę do kieszeni. Dożyć jutra. Ale gdy tak stoimy twarzą w twarz, muszę walczyć ze sobą, żeby mu nie wbić drewnianej igły w to błyszczące piwne oko. Może ja powinienem być cicho. A może on powinien umrzeć. – Sam trzymaj… Mama Agba odpycha mnie tak mocno, że się przewracam. – Proszę. – Wręcza mu garść monet. – Mamo, nie… – odzywam się, ale zamieram pod jej groźnym spojrzeniem. Zamykam usta, podnoszę się i chwytam wzorzystej koszuli manekina. Strażnik przelicza brzęczące brązowe monety w dłoni. W końcu odchrząkuje. – Za mało. – Musi wystarczyć – odpowiada Mama Agba z nutą desperacji. – To wszystko, co mam. Nienawiść aż we mnie kipi, parzy mnie od wewnątrz. To nie w porządku, że Mama Agba musi błagać o litość. Unoszę wzrok i natrafiam na spojrzenie strażnika. Błąd. Nie zdążyłem się odwrócić i ukryć obrzydzenia. Mężczyzna chwyta mnie za włosy. – Au! – krzyczę z bólu. Strażnik rzuca mnie na twarz i przygniata kolanem do ziemi. Na chwilę tracę dech. – Może i nie macie pieniędzy – mówi – ale za to padalcow jest pod dostatkiem. – Chwyta mnie brutalnie za udo. – Zacznę od tego. Robi mi się gorąco, łapię powietrze ustami, zaciskam dłonie w pięści, żeby nie było widać, że się trzęsę. Chcę krzyczeć, chcę mu połamać wszystkie kości, ale słabnę z każdą sekundą. Jego dotyk upokarza mnie i unicestwia. Na chwilę znów staję się mlokosem, bezsilnym jak wtedy, gdy żołnierz wywlekał jego matkę z domu. – Dość! – Mama Agba odsuwa strażnika i przygarnia mnie do piersi, warcząc jak lworożka broniąca młodych. – Dałam wam pieniądze, na więcej nie liczcie. Precz stąd. Podrażniony jej zuchwałością strażnik sięga po miecz, ale ciemniejszy towarzysz chwyta go za ramię. – Chodź. Musimy obejść całą wieś przed zmierzchem. – Wypowiada te słowa spokojnie, ale jakby zaciskając przy tym szczękę. Może ujrzał w naszych twarzach własną matkę albo siostrę, może przypominamy mu kogoś, kogo chciałby chronić. Jego towarzysz na chwilę zastyga w złowieszczym bezruchu. Wreszcie zdejmuje rękę z miecza i tylko tnie nas wzrokiem. – Nauczcie te karaluchy pokory albo ja to zrobię – ostrzega Mamę Agbę. Potem kieruje spojrzenie w moją stronę. I choć leje się ze mnie pot, w środku czuję mróz. Strażnik mierzy mnie wyzywającym wzrokiem. Tylko spróbuj, mam ochotę odszczeknąć, ale język wysechł mi na wiór. W milczeniu patrzymy, jak mężczyźni wychodzą, słuchamy, jak odgłosy podkutych butów nikną w oddali. Siła opuszcza Mamę Agbę; przypomina teraz płomień świecy zdmuchnięty przez wiatr. Podpiera się na manekinie, żeby nie upaść. Już nie jest śmiertelnie groźną wojowniczką, którą znam, lecz starą, niepozorną kobietą. – Mamo… Chcę jej pomóc, lecz dostaję od niej po łapach. – Odejdz! Głupi. Tak mnie nazwała w joruba, języku magów zakazanym od czasu wielkiej obławy. Tak dawno nie słyszałem naszej mowy, że upływa chwila, zanim sobie przypominam, co to słowo znaczy. – Na bogów, co w ciebie wstąpiło? Znowu wszystkie oczy w ahéré zwracają się na mnie. Nawet Zbyszek spogląda z wyrzutem. Ale jak Mama Agba może na mnie krzyczeć? Czy to moja wina, że strażnicy są złodziejami? – Próbowałem cię bronić. – Bronić mnie? – powtarza z niedowierzaniem Mama Agba. – Wiedziałeś, że nic nie wskórasz swoim gadaniem. Za to niewiele brakowało, a wszyscy byśmy przez ciebie zginęli! Robię krok w tył, zaskoczony surową oceną. Nigdy wcześniej nie widziałem w oczach Mamy Agby tak głębokiego rozczarowania. – Skoro nie wolno mi się im przeciwstawić, co my tu w ogóle robimy? – Głos mi się łamie, ale powstrzymuję łzy. – Po co nam trening, jeśli nie możemy się bronić? – Na litość boską, Janku, pomyśl trochę! O innych, a nie tylko o sobie. Gdybyś zrobił krzywdę tym ludziom, kto by obronił twojego ojca? Kto uratuje Tomka, gdy strażnicy przyjdą szukać krwawej pomsty? Otwieram usta, lecz nie wiem, co odpowiedzieć. Ona ma rację. Nawet gdybym zdołał pokonać kilku strażników, nie poradzę sobie z armią. Prędzej czy później mnie znajdą. Prędzej czy później złamią ludzi, których kocham. – Mamo Agbo? – odzywa się cienkim głosikiem Zbyszek. Stoi ze łzami w oczach, uczepiony luźnych spodni Pawla. – Dlaczego oni nas nienawidzą? Mama zgina się pod niewidzialnym ciężarem. Wyciąga ramiona w stronę Zbyszka. – To nie tak, moje dziecko. Oni nienawidzą tego, kim miałeś się stać. Zbyszek wtula się w Mamę, szata tłumi jego łkanie. Mama Agba rozgląda się po izbie, patrzy w oczy innym chlopcom, którzy powstrzymują płacz. – Janek spytał, co my tu robimy. To ważne pytanie. Często rozmawiamy o tym, jak walczyć, a nigdy o tym dlaczego. – Mama sadza Zbyszka na podłodze i kiwa dłonią na Pawla, żeby przyniosł jej stołek. – Musicie pamiętać, że świat nie zawsze tak wyglądał. Był czas, kiedy wszyscy stali po jednej stronie. Mama Agba sadowi się na siedzisku, a zainteresowani jej slowami chlopcy zbierają się wokół niej. Codziennie Mama kończy zajęcia opowieścią lub baśnią, nauką z dawnych czasów. Zwykle siadam z przodu i chłonę każde słowo. Dziś trzymam się z boku, bo jest mi wstyd. Mama Agba miarowo pociera dłonie. Mimo tego, co się wydarzyło, na jej ustach migocze niewyraźny uśmiech, uśmiech, który potrafi wywołać tylko jedna opowieść. Nie mogę się oprzeć, podchodzę bliżej, przeciskam się między chlopcami. To nasza historia. Opowieść o nas. Prawda, którą król usiłował pogrzebać razem z naszymi zmarłymi. – Na początku Orisza była szczęśliwą krainą uświęconych magów. Każdy z dziesięciu klanów został obdarzony przez bogów inną mocą. Jedni władali wodą, inni panowali nad ogniem. Jeszcze inni czytali w myślach, a nawet sięgali wzrokiem poza czas! Choć wszyscy dobrze znamy tę opowieść – od Mamy Agby, od rodziców, których straciliśmy – nie przestaje robić na nas wrażenia. Z wypiekami na twarzy słuchamy o magach posiadających dar uzdrawiania i wywoływania chorób. Nachylamy się bliżej, kiedy Mama Agba opowiada o poskromicielach dzikich zwierząt, o magach trzymających w dłoniach światło i mrok. – Wszyscy magowie rodzili się z białymi włosami – to był znak, że dotknął ich palec bogów. Używali swoich darów, by służyć ludowi Oriszy, a w zamian otaczano ich szacunkiem. Ale nie każdy przychodził na świat z darem. – Mama Agba zatacza dłonią koło. – I dlatego świętowano narodziny nowego maga, cieszono się na widok białych loków. Ci mali wybrańcy do ukończenia trzynastego roku nie byli w stanie używać magii. Dopóki ich moce się nie objawiły, nazywano ich "boskimi." Zbyszek z uśmiechem unosi brodę: bo juz wie, ze jest mieszkancem cudownej krainy Orisza. Mama Agba chwyta między palce pasmo jego białych włosów, znak szczególny, który nauczono nas ukrywać przed światem. – Magowie stali się pierwszymi królami i królowymi Oriszy. To były czasy bez wojen… Pokój jednak nie trwał wiecznie. Gdy rządzący zaczęli nadużywać magii, bogowie za karę pozbawili ich mocy. Razem z magią zniknęły białe włosy… W kolejnych pokoleniach podziw dla magów stopniowo przeradzał się w strach przed nimi, a strach w nienawiść. Nienawiść zaś w przemoc, w pragnienie wytępienia magów. W izbie zrobiło się teraz jakby ciemniej. Wszyscy wiemy, co było dalej. Noc, której nigdy nie wspominamy i której nigdy nie zapomnimy. – Dopóki magowie mieli swoje moce, byli w stanie się bronić i trwać. Ale jedenaście lat temu magia zniknęła. Tylko bogowie wiedzą dlaczego. – Mama Agba zamyka oczy i wydaje z siebie ciężkie westchnienie. – Jednego dnia magia żyła, następnego umarła. Tylko bogowie wiedzą dlaczego? Z szacunku dla Mamy Agby gryzę się w język. Mówi tak, jak wszyscy dorośli, którzy widzieli wielka obławę na własne oczy. Z rezygnacją. Jak gdyby bogowie odebrali nam moc, żeby nas ukarać, a może pod wpływem kaprysu. W głębi duszy znam prawdę. Domyśliłem się jej, kiedy zobaczyłem magów innych wiosek w kajdanach. Bogowie umarli razem z naszą magią. Już nie wrócą. – Tamtego nieszczęsnego dnia król Saran nie wahał się ani chwili – ciągnie Mama Agba. – Wykorzystał moment słabości magów i zaatakował. Zamykam oczy, stawiam tamę łzom. Widzę łańcuch, który zarzucili na szyję Mamie. Krople krwi lądujące w piasku. Wspomnienie Obławy przepełnia trzcinową chatę, nasyca powietrze smutkiem. Tamtej nocy wszyscy straciliśmy bliskich, którzy byli magami. Mama Agba wstaje z westchnieniem, znów nabiera siły, z której jest znana. Patrzy po kolei na wszystkich chlopcow w izbie – jak generał przeglądający swoje wojsko.– Uczę sztuki kija każdego chętnego do nauki, bo zawsze znajdą się na tym świecie ludzie, którzy będą chcieli zrobić wam krzywdę. Ale tutaj szkolę chlopcow poległych magów. Choć nie macie już w sobie mocy, aby w przyszłości stać się magami, nadal cierpicie z powodu nienawiści i przemocy. Oto dlaczego tu jesteśmy. Oto dlaczego trenujemy. Mama gwałtownym ruchem dobywa własny rozkładany kij i uderza nim o trzcinową podłogę. – Wasi przeciwnicy noszą miecze. Dlaczego uczę was władania kijem? Powtarzamy chórem mantrę, którą nam wpoiła: – Uderza zamiast ranić, rani zamiast okaleczać, okalecza zamiast zabijać. Kij nie unicestwia. – Uczę was walki w ogrodzie, abyście na polu walki nie byli jak ogrodnicy. Daję wam siłę do walki, ale umiar także jest siłą, którą musicie posiąść. – Mama zwraca się do mnie: – Macie bronić tych, którzy sami się nie obronią. Oto prawda kija. Chlopcy kiwają głowami, a ja wbijam wzrok w ziemię. Znowu prawie doprowadziłem do tragedii. Znowu wszystkich zawiodłem. – No dobrze… – wzdycha Mama Agba. – Wystarczy na dziś. Pozbierajcie swoje rzeczy. Ciąg dalszy jutro. Chlopcy z ulgą wychodzą jeden po drugim. Chcę pójść w ich ślady, lecz pomarszczona ręka Mamy Agby chwyta mnie za ramię. – Mamo… – Milcz – ucina. Ostatni chlopcy rzucają mi współczujące spojrzenia. Łapią się odruchowo za pupy, jakby w myślach liczyli, ile dostanę batów. Dwadzieścia za nieposłuszeństwo… Pięćdziesiąt za odzywanie się bez pytania… Sto za to, że prawie nas wszystkie zabiłes… Nie. Sto batów byłoby zbyt pobłażliwą karą. Wstrzymuję oddech i szykuję się na ból. To nie potrwa długo, mówię sobie. Skończy się, zanim… – Usiądź, Janku. Mama Agba podaje mi kubek z herbatą, po czym nalewa sobie. Ciepłe naczynie ogrzewa mi dłonie, słodka woń napoju wypełnia nozdrza. Marszczę brwi. – Dodałaś trucizny? Kąciki jej ust drgnęły, ale ukrywa rozbawienie pod surową miną. Ja ukrywam swoje w kubku z herbatą, upijam łyk i rozkoszuję się smakiem miodu. Obracam kubek w dłoniach, wodzę palcami po lawendowych koralikach wzdłuż brzegu. Mama też miała taki kubek, tylko ze srebrnymi paciorkami – na cześć Olimpu, i bogini życia i śmierci. Wspomnienia na chwilę pozwalają mi zapomnieć o rozczarowaniu Mamy Agby, lecz gdy smak herbaty zanika, znów ogarnia mnie gorzkie poczucie winy. Mama Agba nie powinna musieć znosić takich szykan. Nie z mojego powodu. – Przepraszam. – Skubię koraliki na krawędzi kubka, żeby nie podnosić wzroku. – Wiem… Wiem, że tylko przysparzam ci kłopotów. Mama Agba, tak jak Pawel, jest Oriszanką, w której nie drzemią żadne magiczne moce. Przed Obławą myśleliśmy, że bogowie decydują o tym, kto się rodzi szczesliwym mieszkancem naszej wioski, a kto nie; teraz, gdy magia zniknęła, nie rozumiem, czemu właściwie służy to rozróżnienie. Mama Agba nie ma białych włosów jak my, mogłaby się wtopić w resztę Oriszan i uniknąć prześladowań. Gdyby się z nami nie zadawała, strażnicy pewnie daliby jej spokój. Jakaś cząstka mojej duszy chciałaby, żeby Mama Agba nas porzuciła i oszczędziła sobie tych cierpień. Jako dobra krawcowa pewnie mogłaby sprzedawać ubrania i nieźle z tego żyć. – Zaczynasz coraz bardziej ją przypominać, wiesz? – Mama Agba upija łyczek herbaty i się uśmiecha. – Zwłaszcza gdy krzyczysz, podobieństwo jest zatrważające. Odziedziczyłeś jej gniew. Nie wierzę własnym uszom. Mama Agba nie lubi rozmawiać o tych, których straciliśmy. Żaden z nas tego nie lubi. Aby ukryć zaskoczenie, upijam kolejny łyk herbaty. – No dobrze. – Z twarzy Mamy Agby znika uśmiech, a pojawia się na niej wyraz troski. – W czasie Obławy byłeś jeszcze dzieckiem. Bałam się, że zapomnisz. – Nie potrafiłbym, nawet gdybym chciał. Jak mogłbym zapomnieć tę twarz niczym słońce? Właśnie tę twarz staram się pamiętać. Samą twarz, a nie zwłoki ze strużką krwi na szyi. – Wiem, że walczysz dla niej. – Mama Agba przesuwa dłonią po moich białych włosach. – Ale król jest bezwzględny, Janku. Prędzej wymorduje wszystkich poddanych, niż przymknie oko na bunt wioski. Kiedy przeciwnik nie ma honoru, trzeba obrać inne, mądrzejsze metody walki. – Takie jak okładanie tych drani kijem? Mama Agba się śmieje, aż marszczy jej się skóra wokół mahoniowych oczu. – Obiecaj mi tylko, że będ ziesz ostrożny. Że poczekasz na odpowiedni moment do walki. Chwytam Mamę Agbę za dłonie i chylę przed nią nisko głowę na znak szacunku. – Obiecuję, Mamo. Więcej cię nie zawiodę. – To dobrze, bo jest coś, co mam zamiar ci pokazać, a nie chciałabym potem tego żałować. Mama Agba sięga za pazuchę i wydobywa spod szaty krótki czarny pręt. Wstrząsa nadgarstkiem, a pręt wydłuża się i zmienia w lśniący metalowy kij do walki. Odskakuję odruchowo. – O bogowie! – wyrywa mi się. Muszę ze sobą walczyć, żeby nie chwycić tego arcydzieła. Czarny metal pokrywają prastare symbole, każdy z nich przypomina o jednej z lekcji udzielonych nam przez Mamę Agbę. Moje oczy, niczym pszczoły zwabione przez nektar, zatrzymują się najpierw na akofenie: dwa skrzyżowane ostrza, miecze wojny. „Odwaga nie musi grzmieć” – wspominam jej słowa. „Męstwo nie musi oślepiać”. Obok mieczy widnieje akoma, serce cierpliwości i tolerancji. Tamtego dnia… Dałabym głowę, że tamtego dnia dostałam od niej lanie. Każdy kolejny symbol odsyła mnie do innej nauki, innej opowieści, innej mądrości. Spoglądam wyczekująco na Mamę. To prezent czy raczej narzędzie, którym wymierzy mi karę? – Proszę. – Kładzie gładki pręt na mojej dłoni. Natychmiast wyczuwam jego moc. I ten ciężar żelaza… Oto broń stworzona do gruchotania czaszek. – Czy to się dzieje naprawdę? Mama twierdząco kiwa głową. – Walczyłeś dziś jak wojownik. Zdałeś egzamin. Wstaję, żeby zakręcić kijem, by ucieszyc się jego siłą. Metal tnie powietrze jak nóż. Żaden wystrugany przeze mnie drewniany kij nie był tak zabójczy. – Pamiętasz, co ci powiedziałam, kiedy zaczynaliśmy treningi? Potwierdzam skinieniem głowy i przedrzeźniam zmęczony głos Mamy Agby: – Jeśli zamierzasz się bić ze strażnikami, lepiej naucz się wygrywać. Dostaję od niej po głowie, ale trzcinowe ściany izby rozbrzmiewają jej serdecznym śmiechem. Oddaję kij, a Mama Agba uderza końcem o ziemię i broń składa się z powrotem w krótki pręt. – Ty już wiesz, jak wygrywać – mówi. – Mam tylko nadzieję, że będziesz wiedział, kiedy się bić. Gdy znowu wręcza mi kij, duma miesza się we mnie z bólem. Bojąc się otworzyć usta, obejmuję ją w pasie, wciągam nosem znajomy zapach świeżo upranej tkaniny i słodkiej herbaty. Mama Agba na moment sztywnieje, ale przytula mnie mocno, kojąco. Potem się odsuwa, żeby coś powiedzieć, lecz w tej samej chwili płachty u wejścia znów się rozchylają. Odruchowo chwytam czarny pręt i dopiero po sekundzie rozpoznaję mojego starszego brata Tomka. Wysoki, potężnie zbudowany, w jego obecności trzcinowa chatka wydaje się nagle dużo mniejsza. Mięśnie ma napięte, ścięgna rysują się wyraźnie pod ciemną skórą. Spomiędzy czarnych włosów obficie ścieka mu na czoło pot. Gdy napotykam jego wzrok, ostry niepokój przeszywa mi serce. Uslyszalem tylko ostatnie slowa: -"Do domu..." Tata oczekiwal mnie juz u wejścia do chaty. Był pozny wieczor, a ja jeszcze podjalem z nim rozmowe. On w koncu powiedzial mi dawno pamiętne slowa: "Pokażę ci góry..." A pamietasz tato nasza piosenke. I jeszcze raz przed pojsciem spac wspolnie zanucilismy znana nam piesn: 1. - Witaj mój przyjacielu, tak długo cię nie widziałem. -Witaj mój mały, czas spedzony z Toba, zawsze jest piekny. - Powiedz mi przyjacielu, w twojej ojczyźnie, jak tam jest? - Z pewnością jest inaczej, jak znasz to z domu... Spiewamy wspolnie: - Chodź, pokażę ci góry, orla na wietrze... - A ja pokażę ci tulipany, które są wszędzie. - A potem bedziemy śpiewac piosenki o tęsknocie i czyms więcej, o tym, co czynie chetnie, kiedy jestem bardzo radosny. 2. - Witaj mój przyjacielu. Wiesz, czasami marzę nawet o księżycu... - Witaj mój mały, marzysz o nim, bo jego światło było juz nie raz wychwalane i bylo tego warte. -Och, zebym byl tylko juz dzisiaj tak duży, jak dorośli... - I ja czasami tego bym chcial, zebym był zaskakiwany, jak to bylo, gdy byłem dzieckiem - zebym byl jak orzeł na wietrze. Wspolnie powtarzamy: - Chodź, pokażę ci góry, - A ja pokażę ci tulipany, które są wszędzie... A nasze wysnione przedtem i radosne piosenki, będziemy śpiewać zawsze i wszedzie.

Published

Leave a comment