Warto przeczytać

CV 22 Minutes

Stanisław Barszczak, Wybrzeże Kości Słoniowej,(cz.2)
III
Agbagnador jest “bezkresnym błotem błotniskiej ścieżyny.” Jest tu ogromne drzewo i resztki rozpadającej się chaty. Pośrodku ‘salonu’ spalony, tlący się fotel. Trzech mężczyzn: Józef, Franciszek i Antoni z tubylców sprawują tutaj pieczę, mówią językiem Kru. Rodzina przejęła ‘rezydencję’ w porzuconym kapeluszu. Opuszczona chata napełniła się porannymi modlitwami . Ojciec wybiera kwiat, podczas gdy jakiś człowiek wystawia swoją twarz przez okno. Gdy Tomasz prosi o jego imię, człowiek odpowiada, że on jest Paproć. Potem Henryk nazwał kwiat stojący opodal również paprocią, jak się nazywa ludzi, których przezwisko z racji na ostatnio noszony przez nich kapelusz brzmiało tradycyjnie ‘Jonasz’. Ojciec podobnie obstaje przy tym, by kwiat nie nazywał się Jonasz a Paproć. Stąd zwrócił się do niego w słowach: Paproć, podziel się pożywieniem z nami, tj. Kowalskimi, tak jak z kolegami z wioski, z lipami, bananami, awokado, maniokiem, cytryną i pomarańczą, serwując nam sok owocowy, albo Tuborg. Odtąd Paprocie są odzwierciedleniem tutejszych Kowalskich, dwóch rodziców i całej naszej czwórki…

Życie nie jest łatwe w dżungli. Cała rodzina trudzi się bez końca, aby zbudować na lagunie Agbagnador dom i ogród. Ojciec twierdzi, że nigdy nie potrzebuje snu. Zdaje się nawet bardziej pogodny i wesół, co uszczęśliwia także matkę. Pewnego dnia Pan Henryk wraca na ‘henryczku’ z pasażerem, Panem Struskim. Ten człowiek jest misjonarzem z San Pedro, nazywa się ‘Zawieszona Paproć’, z racji na jego posturę przypominającą szubienicę. Ojciec nie chce dać mu pozwolenia na to, by swobodnie pojawiał się w Agbagnador. Tomasz nalega na Józefka, by został z misjonarzem, następnie zmusza tego człowieka by odszedł, nawet bez posiłku i chłodnego drinku po tak długiej podróży. Po domu i galerii, które są postawione, ojciec zaczyna wspólnie z innymi nową budowlę obkładać rurą miedzianą. Zaczynam rozpoznawać znany mi kształt w nowym warsztacie- laboratorium, który powstaje bardzo szybko. Gdy przyszły żniwa i zwieziono już ziarna, ojciec daje każdemu dzień wolny. To jest ich pierwszy dzień wolny…

Konstrukcja, która wspólnie jest budowana pod kierunkiem ojca przypomina wiatrak o kilku piętrach wysokości, z metalową pokrywą, ta budowla nazywa się teraz ‘Maciuś’. Większość mieszkańców Agbagnador, w tym Paproć, myślą że ojciec zaczął produkować amok i w tym celu zbudował silos. Gdy pytają, co będzie w nim przechowywane, Tomasz enigmatycznie odpowiada, że to nie tak, że on coś tu włoży, a potem będzie wyjmował. “Powiedział, że zrobił potwora. ‘Jestem doktor Frankenstein!’, i zawył przez spawalniczą maskę.” Tomasz twierdzi, że wszystkie jego wynalazki są inspirowane przez ludzkie ciało. On twierdzi, że nie wierzy w Boga, bo on sam może ulepszyć jego dzieło. Tutejsi rolnicy przyszli, by się pogapić na ten ogromny twór. Kilku przywódców plemion wystawało tutaj, w tym pan Hopfer, pan Słodowy, pani Leokadia. Kiedy już każdy tutaj został poruszony nowym wynalazkiem, Tomasz nalegał, żebym osobiście wspiął się do wnętrza, by go uruchomić. Wysypują się wreszcie długo oczekiwane bryły lodu, którymi obdarzamy kilka pobliskich wiosek. Tubylcy przyjmują sztaby lodu, jako dobrodziejstwo przybyłej do nich cywilizacji.

Kolejnego dnia pod okiem ojca cała rodzina przemieszcza się ‘henryczkiem’ płynąc pod prąd, biorąc lód dla pobliskich plemion. Ojciec jest zdziwiony, że misjonarze nie zapanowali nad danym obszarem przynosząc kulturę europejską w postaci Pepsi i Cooli. Nieraz nawet żałuje swojego błędu, gdy widzi jak mieszkańcy pierwszej wioski zaczęli modlić się- bo sądzili tym samym, że każdy biały człowiek już musi być misjonarzem. Oni przedtem już zauważyli lód cztery lub pięć razy, przyniesiony przez misjonarzy. Gdy rodzina wraca z kolejną przesyłkę lodu, oni znajdują tubylców, którzy pobudowali małe repliki „Maciusia” i oddawali mu cześć. Zaczynam porównywać ojca z majstrem, wspominanym już tutaj przeze mnie panem Podolakiem. Zamiast uciekać z urzędu, Tomasz po prostu zrobił się sam dyktatorem swojego własnego małego świata. Tomasz szydzi z tubylców i tutejszych barmanów, ale również oczernia lokalnych awokado. Jest pierwszy dzień szkoły- październik, dzień siedemnasty, Mama zapisała bliźniaczki do trzeciej klasy. W Agbagnador dzieci Paproci pokazują nam ciemne pobliskie przejścia pośród zarośli, haszczy i lian dżungli.

Po ukończeniu chłodni Tomasz marzy o wierceniu studni, by tym samym rozpocząć uzyskiwanie obfitej energii geotermalnej z pod powierzchni ziemi. Ale zamiast tego buduje ogromną lodową górę z bloków lodu, tak, że pan Henryk może ją przewieść przez rzekę, by pokazać mieszkańcom to jedyne ‘wiaderko ryb’. Następnie oznajmia, że oni zabiorą lód do plemion het w górach. Obwieszczając swoje sukcesy, Tomasz mówi, “Czujesz się trochę, jak Pan Bóg.” Kowalscy, czyli moja rodzina i ja ostatecznie zaznaliśmy komfortowego życia w Agbagnador. Pomimo tego, że wszyscy, to jest i dorośli, i dzieci, i przywódcy szczepów, mieszkańcy tych ziem, pracują w każdej chwili dnia, to jednak cieszą się tutaj wszystkimi podstawowymi elementami życia. Gospodarstwo jest samo-wystarczające, trwałe, nie opiera się na żywności sprowadzanej z zewnątrz. A mają tylko zakład produkcyjny lodu w samym środku najbardziej interesującej krajoznawczo Afryki, a Ojciec nadal jeszcze nie jest zadowolony. Pragnie zwiększenia sławy i władzy, chciałby być uznanym jako człowiek, który wykształcił się w wymienionej dziedzinie całą dżunglę.

Ojciec budzi Jacka i mnie tuż przed świtem, aby rozpocząć przejście przez góry, by zawieść lód do afrykańskiej wioski. Ładują ogromne bloki lodu na sanki przygotowując je do podróży, wspomagani przez mężczyzn z tutejszego plemienia. Przemieszczają się przez długi, gorący dzień, z lodem topniejącym na każdym kroku. Ludzie uderzają sankami w głaz, przełamując transport lodu na dwie części. Tomasz jest niemiłosiernie pogryziony przez komary. Kiedy próbuję powiedzieć mu o komarach, on akurat odgarnia jagody, nagle jest w szoku. Wściekły na ludzi z plemion, Ojciec staje się coraz bardziej irracjonalny. Choć ma jeszcze przebłyski intelektu, gdy mówi: Koniec filozofii gdy nauka ogarnia wszystko, za to myślenie nieustannie idzie dalej. Wydaje się, że bezpowrotnie straciliśmy namysł, przytomność na rzecz nauki. Siła myślenia polegałaby na tym, żeby zmienić ludzkość. A świat na początku trzeciego tysiąclecia jest już „taki, a nie inny”, choć jeszcze nie dożył, nie dorósł do pójścia dalej… Naraz ‘budzi zachwyt’ stwierdzeniem, że chciałby zasnąć we własnym łóżku, a zaraz potem przedstawia obraz monstrum, jakby chciał każdego pożreć oczami, gdy mówi, że to się wydarzyło po raz pierwszy, żeby lód rozpuścił się kiedykolwiek na tym szczególnym zboczu górskim.

Ta wycieczka w góry jest pierwszym poważnym błędem Ojca, przynajmniej ja już tak to osądziłem, ale on nie reaguje na niepowodzenia. Choć został znacznie poniżej normy osądzony… Budzę się, aby zobaczyć, że mój ojciec osunął się na ziemię we śnie. Tomasz szybko budzi i zaprzecza, żeby kiedykolwiek zamknął oczy. Lód stopił się do wielkości piłki nożnej, ale Tomasz nie chce przyznać się do porażki. Kiedy zwracam mu uwagę, że z szczytu góry, ‘koścista’ dżungla wygląda zniszczona, niemiłosiernie zdewastowana, Tomasz sarkastycznie odpowiada, “Nigdy nie widziałeś Chicago!” Wreszcie towarzystwo pojawia się w małej wiosce wysoko w górach. Afrykańczycy stanowią tutaj różne szczepy, i żaden z mężczyzn z Agbagnador nie jest w stanie z nimi się porozumieć. Tomasz przekazuje mały kawałek pozostałego lodu naczelnikowi gminy, który jednak szybko się ulatnia. Mieszkańcy mówią Tomaszowi, żeby odszedł, ale on odmawia. Wreszcie trzech chudych, białych ubranych tylko w szortach serwują im żywność. Ojciec potwierdza, że biali ludzie są niewolnikami i chełpi się wszystkimi udogodnieniami, komfortami Agbagnador, włącznie z ogrodami, domami, bieżącą wodą, prysznicami.

Wolałbym uchronić ojca od powtarzania kłamstwa o dużym bloku lodu, jaki on przekazał Afrykańczykom. Uważam, że ojciec zostanie uratowany tylko pod warunkiem, jeśli coś poszłoby nie tak w Agbagnador. Jak w większości pobożnych życzeń tak i w życiu dzieje się więcej niż się człowiek spodziewał. Agbagnador jest dziwnie wyciszone po ich powrocie. Mimo że jest noc, nie ma światła u rodziny Paproci. Pan Struski, misjonarz, właśnie wrócił się w motorówce. Gdy Ojciec jest nieobecny to on oskarża każdego o bluźnierstwo i rozszerzanie kłamstw nauki. Zabrał z sobą jednego z Afrykańczyków, wylęknioną Paproć. Kiedy protestuję, że jego ostatnie imię jest ‘Zawieszony’ a nie ‘Paproć’, Tomasz staje się rozwścieczony. Nakazuje, żeby ‘Paproć’ wracał. Jako latorośla, które nadal pogrywają z rówieśnikami w Agbagnador., tęskniliśmy za ‘Paprocią’. Od kiedy ‘Maciek’ został wybudowany, do Agbagnador przybyło mnóstwo ludzi. Osobiście rozpoznałem trzy białe męskie ubrania, jako te, które kobiety w afrykańskiej wiosce uprały na wizytę Tomasza. Mężczyźni działają spokojni, jakby chcieli przejąć władzę nad wioskami. Pytają ojca, jak wielu mieszkańców jest Agbagnador, gdy oni przybywają, a on odpowiada że istnieją tysiące, wliczając termity. Ojciec stara się przekonać ludzi, że cała wieś jest zaatakowana przez owady. Wszyscy z domów poginęli, mówił Ojciec. Mama gotuje śniadanie dla mężczyzn, a Ojciec stara się przyspieszyć ich odejście. Gdy mężczyźni deklarują swój zamiar pozostania, ojciec mówi, że nie ma już miejsca dla nich, by mogli tutaj spać. Mężczyźni pokazują na opuszczoną chatę ‘Paproci’, ale ojciec mówi, że także jest zaatakowana przez termity, i mówi panu Henrykowi, żeby uderzył w podłogę i dach tej chaty. Po wyrażeniu uwag przez Henryka, że on nie widział żadnych termitów, ojciec jednak nadal upiera się przy swoim.

Całą noc ogień szaleje w Agbagnador. Rodzina jest bezpieczna w Assagni, ale są atakowani przez moskity. Łódź pana Henryka, ich najlepszy dom, w którym mogliby zbiec, została spalona. Dzieci śpią niewygodnie na pochylonym zboczu. Tylko ja całą noc czuwam. Tomasz śpi rano, wtedy już każdy jest przebudzony. Nikt nie chce słuchać tego, co on mówi. Matka znajduje dla dzieci kosze i pomaga im zebrać paprykę, guawy i dzikie awokado. Ona chwali dzieci z racji na szkołę w Bouaké i nauczenie się przez nich tak wiele o dżungli. Już umieją modlić do Matki Bożej Pokoju z Yamoussoukro. Ojciec wstaje po trzynastu godzinach snu, zakłada swoją czapkę z daszkiem na głowę i oświadcza, że zaledwie spał na mrugnięcie okiem. Ojciec twierdzi, że jest szczęśliwy, że Agbagnador uległo zniszczeniu, ponieważ to sprawia, że on jest wolny. On twierdzi również, że starał się rozwiązać sytuację z trzema białymi pokojowo. On obraża Assagni, nazywając po imieniu jej kapelusze i drzewo huśtawkę… Z panem Henrykiem rodzina wyprawia się na teren dżungli w kierunku morza. Matka mówi, że trzej mężczyźni nie mogliby im już zaszkodzić, ale ojciec nazywa ich “sprzątaczkami”. Ostatecznie spotykają Afrykańczyka Miakisza, który odtąd będzie z nimi dzielił produkty jego ogrodu. Człowiek ten jest jednym z Afrykańczyków, któremu Tomasz dał nasiona jako zapłatę za pracę. W związku z tym warzywa, które dzielili wspólnie rozrastały się z nasion, importowanych przez Tomasza z Bouaké. Ten człowiek daje im także swój kajak jako łódź, o nazwie ‘bibanto’, w którym podróżują w dół rzeki. Gdy rodzina opuszcza wieś, Tomasz dyskredytuje jego męski kapelusz. Ojciec nie pozwala na dotykanie komukolwiek pięciu koszy produktów, które dostarczył im pan Miakisz Twierdzi, że będą nasionami dla nowego ogrodu. Natomiast mówi, żeby rodzina zbierała “małpią żywność.” Po drodze w dół rzeki ojciec zwraca uwagę na to, że grupa będzie wkrótce w innym niebezpieczeństwie…

IV
Płynąc w dół rzeki Jacek zaczyna kwestionować ojcowski talent jako wynalazcy. Uważam, że ojciec jest wprost gnany do wymyślania hydraulicznych krzeseł i kół wodnych, ponieważ pragnie komfortu. Matka sugeruje, że ojciec jest perfekcjonistą, zmuszany poprawiać każdą maszynę, jaką ujrzy. Po kilku dniach grupa przybywa na Czerwoną Lagunę. To jest rozmoczony skrawek ziemi, w pobliżu oceanu, pokryty zielonymi glonami, to algi. Ojciec utrzymuje, żeby Henryk zostawił ich i wrócił pieszo do San Pedro. Ojciec daje Henrykowi swój zegarek odwdzięczając się mu tym samym za jego zdemolowaną łódź. Rodzina podpływa ’bibanto’ ku najbliższemu potokowi. Kiedy osiągają miejsce Ojciec deklaruje, że jest ono stosunkowo nietknięte, stawiamy na sztorc bibanto na brzegu i obozujemy koło potoka. Wkrótce ojciec planuje nowe kompletnie zasiedlanie terenu wraz z domem, kurnikiem i ogrodem. Praca jest nawet trudniejsza teraz, bez żadnych narzędzi. Ja, Ojciec i Jacek rozgrzebujemy plażę regularnie, siejąc tutaj dla nas nowe ocalenie… Nowe osiedle na Czerwonej Lagunie zostaje dotknięte przez suszę. Woda cofa się, codziennie na lagunie jest jej coraz mniej. Każdego dnia ciemne chmury zbierają się na wybrzeżu w pobliżu Czerwonej Laguny, ale po południu, one rozpraszają się bez jakiegokolwiek deszczu. Ojciec staje się coraz bardziej rozwścieczony, wyładowując swój gniew na rodzinę. Jacek wymyśla nowy pseudonim dla Ojca, nazywając go “Farter.” Aby zasilić ich sadzonki rodzina musi wykopać rowy w skorupie ziemskiej, zrobić rynny. Oni mozolnie ciągną wiadra wody, by zamoczyć przynajmniej korzenie. Ojciec projektuje mechaniczną pompę dla wody w ogrodzie, ale trzeba aż siedmiu mężczyzn do tej pracy. Ojciec nie chce jeść tutejszej żywności i mówi, że będzie chodzić bez snu, nie zaśnie, póki znowu nie spadnie kropla deszczu. Spędza noce przebudowując silnik zaburtowy. Gdy mama nazywa jego teraźniejszą pracę, po prostu -jego zabawką, to Ojciec odpowiada, że to jest jedyna rzecz, która trzyma go przy zdrowych zmysłach. Nagle niebo zaczyna grzmieć…

Deszcz w końcu przychodzi, padając mocno jak ostrza z nieba. Kowalscy, to moja rodzina, pozostają nieprzemakalni wewnątrz naszej barki, jako naszego domu. W środku burzliwej nocy jestem obudzony przez Pana Henryka. Henryk przyniósł świece zapłonowe, zapalnik gazowy i olej do silnika zaburtowego. I mówi, że rzeka rozleje się i zniszczy ogród. Mnie osobiście mówi o tym, że jeśli ojciec naprawi silnik zaburtowy i przeprawi rodzinę do Czerwonej Laguny z powrotem, to on zapewni im bezpieczeństwo. Następnego dnia rano, ogród jest zalany. Połowa sadzonek jest wygiętych i delikatnie ulegają martwocie. Tymczasem nadal mocno pada w kolejnym tygodniu, i większość ogrodu jest ulega powszechnemu zalaniu. Ojciec zaczyna się mówić o frontonie domu jako o “łuku”, jakby to była łódź. Ojciec znajduje benzynę, który Henryk zostawił. Henryk twierdzi, że to jest tylko resztka… Nagle Ojciec mówi, że uratował każdemu życie i chciałby wiedzieć, co oni mają zamiar zrobić, aby mu się odwdzięczyć. Tomasz całkowicie ignoruje fakt, że miał rodzinę w tej kłopotliwej sytuacji. Następnie gdy on zarzeka się, że w dole rzeki dopiero “jest toaleta,” a mama sugeruje wręcz, żebyśmy widzieli swoje szanse na wybrzeżu. Tymczasem rodzina przemieszcza się w górę rzeki. Jacek i Ja pracujemy w pobliżu łodzi, sondując rzekę dla jej mielizn i uważając na jej skały. Podróżujemy w milczeniu, słychać jedynie silnik zaburtowy. Głośny silnik zaburtowy zmusza wszelkie stworzenia dżungli do milczenia. Gdy mijają ludzi z tutejszych plemion w ich kajakach schodzących w dół rzeki, ojciec twierdzi, że ci mężczyźni są do tego przeznaczeni. Kiedy Ojciec nie słyszy tego, Jacek mówi, że pewnego dnia znalazł się w wydrążonym pniu i pozwolił płynąć mu z prądem rzeki w dół. Bliźniaczki powiedziały o tym Ojcu, a on nalega, żeby Jacek wszedł do małej łodzi i wypycha go ku nurtowi rzeki…

Przez trzy dni Jacek i Ja mamy karę, zmuszeni do płynięcia w pniu ciągniętym za łodzią. Gdy ojciec pozwala ostatecznie, by dwóch było z tyłu na pokładzie, jesteśmy chorzy i słońce paliło niemiłosiernie. Po jedenastu dniach podróży w górę rzeki napotykamy zamieszkaną wieś Kalafiorową. Mieszkańcy, jeden z tutejszych klanów, dzielą się z nami ich pożywieniem. Kiedy Ojciec dowiaduje się, że mężczyźni mają odrobinę benzyny, sprzedaje im w zamian jego sztuki rzeźby (bo miał dłuto), toaletę i lustro. Kiedy się z nimi żegnamy, mieszkańcy pytają, czy popłyniemy w górę rzeki dwa dni. Podali nazwę miejsca, które brzmi bardzo przyjaźnie dla mnie, jakkolwiek nie umiem wytłumaczyć sobie dlaczego. Tej nocy w hamaku na pokładzie uświadamiam sobie, że ludzie mówili ‘Yamoussoukro’ i dlaczego to jest mi bliskie… Jacek wystraszony jest przez ojca, i sugeruje wręcz, by go zabić. Wydaje się, że to jest jedyny sposób, żeby rodzina kiedykolwiek uciekła przed kontrolą tego człowieka. Ojciec…

Tylko Ja uświadamiam sobie znaczenie imienia Yamoussoukro. Benzyna tutejsza jest niedobra i stale fauluje zewnętrzne zawory. Wreszcie w przypływie wściekłości ojciec wyrzuca silnik za burtę. Rodzina używa długich pali, by zmusić łódź, by ruszyła w górę rzeki, przeciw bieżącemu prądowi strumienia, który jest łagodny, bo blisko źródła. Mijamy kilka żerdzi, podejmujemy je z myślą o nowych zasiedleniach-postojach, a matka sugeruje, żebyśmy poczynili kolejne domostwo raz na zawsze. Inni beznamiętnie zgadzają się. Tylko Ja zachęcam rodzinę, by popłynęła do Assigni. Pięć dni od wioski Kalafiorowej rodzina słyszy samolot wysoko nad głową. Ojciec zaprzecza temu, że to jest samolot, podkreślając, że to tylko głośny wiatr boczny. Od dziobu łódki zauważam puszkę po Pepsi i pustą butelkę zieloną znoszone w dół rzeki. Później tego samego dnia mama słyszy muzykę kościelną przychodzącą od strony drzew. Ojciec twierdzi, że jest to śpiew ptaków. Łódź zakręca ku brzegowi.

Gdy na tylnym pokładzie statku mama nagle budzi się opowiadam jej przyjmując jej ton głosu jak bardzo jest przestraszona. Mówię jej, że ‘w domu’ wszystko jest w porządku, ale mama mówi, że to nie powoduje żadnej różnicy. Ojciec nienawidził życia w Europie. Ona nie chce zostawić męża na pastwę losu. Bez jej przyjazdu tutaj, mówi, nie zrozumielibyśmy dżungli. Mimo to Ja i Jerry staramy się przekonać matkę do ucieczki. Przypominamy jej, że ojciec gdzieś przepadł, tym samym może nigdy nie wrócić. Gdy będziemy czekać dnia, będzie za późno. Ktoś zauważy, że brakuje kluczyków do samochodu. Nagle coś błyska za domkami Bungalow. Olbrzymie płomienie świetlne obejmują drzewa, wydzielając smród spalania benzyny. Nie chcą nas tutaj, pomyślałem. Nakazuję Jackowi chwycić bliźniaczki, a mamie mówię, że oni muszą stąd odejść. W końcu Ojciec pojawia się na brzegu, nakazując nam wracać do łodzi. Wykorzystał gaz z misji gazu, by rozświetlić łódź…

Mama kieruje skradzionym jachtem tak szybko, jak może przez ciemności, i to ponad dwadzieścia osiem mil, koleinami szlaku prowadzącego do Grand Lahou. Rzeczne błoto na ojca pachnie jak śmierć. Jego twarz jest niebiesko-biała. Wreszcie osiągają rzekę, kilku tubylców rozpoznaje samochód Ojca Misjonarza i pozdrawiają go. Mama zaczyna wydawać rozkazy, domaga się łodzi, żywności i wody. Ona opiekuje się ranami Ojca. Został postrzelony w szyję. Jego kręgosłup nie jest uszkodzony, ale czerwone żyły i sadło są widoczne w ranie. Indianie przenoszą Ojca do kajuty na łodzi i dają nam fasolę, ryż i kawę, żebyśmy zabrali ze sobą. Gdy odpływamy, Ojciec słabo bo słabo, ale podnosi głowę i pyta, czy oni płyną w górę rzeki. Mama mówi mu, że tak, kiedy już obrócili łódź, by płynąć w przeciwnym kierunku. W nocy zakotwiczamy w pobliżu wiejskiej misji. Mama domaga się jedzenia, wody i lekarstw, i otrzymuje to… nagle otwiera się przed nami ujście rzeki Bandama do Atlantyku.

Rodzina mogła nawet być zagłodzona na plaży, ale śmierć ojca zwraca uwagę na ich los. Śmierci białego człowieka jest to niezwykłe wydarzenie na wybrzeżu Moskitów. Nowiny rozchodzą się szybko. Mieszkańcy wioski nazywają Ojca białym misjonarzem. Jak będzie on nienawidzić tego! Wkrótce Pan Henryk przybywa i płacze. Cała rodzina pamięta tylko, że byliśmy zbyt głodni i wyczerpani, by płakać nad śmiercią Ojca. Pan Henryk zabiera rodzinę z powrotem do Agbagnador. Pan Henryk i nasza rodzina nie możemy uwierzyć, że ojciec nie żyje. Wyczekujemy, że przyjdzie w każdej chwili i wyda rozkazy. Jeszcze teraz słyszę głos ojca w mojej głowie, w którym on proklamuje to właśnie, że on jest ostatnim człowiekiem żywym. Po długim pobycie w dżungli, będąc już przekonany, że cały świat został zniszczony, uwierzcie mi, że nawet mocno ‘zużyta’ taksówka na lagunie Agbagnador wydaje się wspaniałym okazem rzemiosła- faktem cywilizacji.

Epilog
Jacek mieszka teraz w Indiach. Można go spotkać jadąc z lotniska Dabolim Airport w Goa trasą Pilar Old Goa Road, na północ w kierunku Old Goa, ku Bazylice Dzięciątka Jezus, albo też na pobliskiej plaży Varca. Jest astronomem i bada gwiazdy. Ostatnio przysłał mi list odnośnie najnowszych badań naszego Układu słonecznego.Porównałem te wypisy z wiadomościami z Internetu i teraz wam je podaję. Najwięcej interesuje go Olimp na Marsie. Ta najwyższa znana góra w Układzie Słonecznym znajduje się na Marsie. Jest wygasłym wulkanem, którego podstawa liczy 550 km średnicy. To sprawia, że choć jest wysoki na 27 kilometrów (to trzy razy więcej niż Mount Everest!), nie jest bardzo stromy. Jak to się stało, że wulkan ten osiągnął tak imponujące rozmiary? Po pierwsze, zadecydowała o tym jego silna aktywność. Lawa spływająca po zboczach po każdej kolejnej erupcji narastała warstwa po warstwie. Tym bardziej, że na Czerwonej Planecie nie ma ruchów tektonicznych i miejsce wypływu lawy nie zmieniało się przez lata. Kolejny czynnik to słabsza niż na Ziemi grawitacja – góra nie osiadała i nie zapadała się. Naukowcy ostrożnie wypowiadają się na temat obecnego stanu tego super wulkanu. Nie ma bowiem pewności, czy już wygasł, czy nadal może być aktywny. Słońce- daje nam światło i energię, ale wysyła też w naszą stronę niebezpieczne obłoki plazmy. Powierzchnia Słońca przypomina wrzący ocean. Jest tam niespokojnie, co rusz dochodzi do wybuchów gorącej materii, która stygnąc, emituje energię. Ciągle rozwijają się kolejne burze słoneczne i następują wyładowania. Czasami docierają do Ziemi, tworząc niezwykłe zorze polarne. Naukowcy ostrzegają jednak, że naprawdę duży wybuch może wywołać burzę elektryczną, która zachwieje stabilnością sieci energetycznych na naszej planecie, a także zagrozi astronautom przebywającym na zewnątrz stacji kosmicznej. Enceladus, to jeden z lodowych księżyców Saturna. Enceladus skupił na sobie uwagę naukowców w 2005 roku, gdy przelatująca blisko jego powierzchni sonda Cassini zarejestrowała nagłe wyrzuty wody i lodu ze znajdujących się na jego powierzchni pęknięć – zjawisko nosi nazwę kriowulkanizmu. Po dokładniejszych badaniach okazało się, że takich gejzerów jest na powierzchni Enceladusa co najmniej 30. Znajdują się one w rozpadlinach zwanych “pasami tygrysa”. Badania wykazały, że szczeliny te są znacznie cieplejsze niż skuta lodem powierzchnia księżyca. Ciepła woda, trafiając do znacznie zimniejszej przestrzeni, momentalnie zmienia się w płatki śniegu i malutkie bryłki lodu, tworząc niesamowite pióropusze. Jednak nadal tajemnicą pozostaje, ile wody kryje się pod powierzchnią Enceladusa i czy pod lodową kopułą są warunki, w których mogłoby rozwinąć się życie. Pierścienie Saturna- czynią tę planetę najbardziej niezwykłym wizualnie obiektem w kosmosie. W ogromnej ilości bryłek lodu, z których się składają, znajduje się 26 milionów razy więcej wody niż na Ziemi. Pochodzenie pierścieni jest zagadkowe. Być może jest to materia, z której miał powstać księżyc, ale pole grawitacyjne Saturna do tego nie dopuściło. A może wręcz przeciwnie – dostała się w nie asteroida, która została rozerwana. Ciekawostką jest, że pierścienie wyglądające na zdjęciach jak zupełnie płaskie, w rzeczywistości usiane są wzniesieniami od małych gór po szczyty o wysokości nawet 4 tys. metrów. Odpowiadają za to księżyce Saturna, które oddziałując z pierścieniami “wypychają” krążącą materię w górę lub dół. Kosmiczna burza na Jowiszu- na największej planecie Układu Słonecznego ma miejsce jedno z najbardziej gwałtownych zjawisk na naszym “kosmicznym podwórku” – huragan o średnicy trzy razy większej od Ziemi. Odkryty został w 1664 roku, ale do dziś pozostaje zagadką, jak i kiedy powstał. Ponieważ widziany z Ziemi przypomina wielką plamę, został nazwany… Wielką Czerwoną Plamą. Ten antycyklon wieje na Jowiszu bezustannie, osiągając prędkość ponad 600 km/h i 8 km wysokości ponad chmury planety. Co ciekawe, Wielka Czerwona Plama nie jest jedynym takim zjawiskiem na Jowiszu. Kilka lat temu naukowcy, dzięki zdjęciom z teleskopu Hubble’a, zaobserwowali trzy mniejsze burze nazwane Białymi Plamami. W ciągu trzech lat połączyły się one, tworząc jedną, której wielkości była zbliżona do Ziemi. Wtedy stało się też coś, co zaskoczyło ekspertów – zaledwie tydzień po połączeniu huragan zmienił barwę z białej na jasnoczerwoną. Czy podobnie powstał pierwszy z odkrytych antycyklonów? Astronomowie przypuszczają, że gdy wiatr nabierał prędkości, podrywał coraz większe ilości materii z powierzchni planety. W niej mogły znajdować się związki chemiczne np. siarki, które zmieniły kolor burzy. Jeśli ktoś chciałby zobaczyć ogromną kosmiczną burzę, lepiej niech nie zwleka z wycieczką do obserwatorium. Uczeni zanotowali bowiem, że w ciągu ostatniej dekady Wielka Czerwona Plama zaczęła się zmniejszać. Io- to trzeci co do wielkości księżyc Jowisza. Jego powierzchnia pokryta jest związkami siarki, która barwi ją na żółto, zielono, biało i gdzieniegdzie czerwono. Ale nie tylko wielobarwna powierzchnia czyni z Io ciekawy obiekt. To przede wszystkim najbardziej aktywne wulkanicznie ciało niebieskie w naszym Układzie Słonecznym. W miejsce jednego wygasłego wulkanu bardzo szybko pojawia się następny. Ponieważ Io ma stosunkowo słabą grawitację, wybuchy osiągają wysokość nawet 400 km. Erupcjom towarzyszą wielkie wypływy lawy, która rozlewa się w znacznej odległości od wulkanu. Swoją silną aktywność księżyc zawdzięcza Jowiszowi. Ten gazowy olbrzym silnie oddziałuje na Io, sprawiając, że materia, z której się składa, jest w ciągłym ruchu. Przy jej przemieszczaniu powstają ogromne ilości ciepła, które swoje ujście znajdują w widowiskowych wybuchach.

Bliźniaczki zamieszkały w Paryżu. Jasia nie pamięta już, kiedy po długiej rozłące spotkały się po raz pierwszy. Może w piekarni przy rue Vaugirard albo przed Katedrą de Notre Dame na placu Jana Pawła II. Znowu widzi szarą ulicę, szarą szarugą deszczowego Paryża, pełną szarości, która ogarnia wszystko i przenika człowiekowi głęboko do wnętrza, wywołując łzy. Jej mąż zawsze sobie żartuje z paryskiego nieba, z tego bladego słońca. „Tabletka aspiryny. Opieczętowany Opłatek”. Słońce Mauritiusa to zupełnie co innego. W całej tej szarości Stasia była jasną plamą, rozbłyskiem. Niezbyt wysoka na swój wiek. Jasia przenosiła się z kraju do kraju, aż dotarła do Paryża. Choć jak Stasia dorastała w pewnym afrykańskim miasteczku pod Yamoussoukro. W pewne jesienne popołudnie Jasia zaprowadziła Stasię do ogrodu. Z kieszeni marynarki pana Solimy zabrała klucz od drewnianej bramy, ciężki, żelazny, zardzewiały klucz, przywodzący na myśl tajemne wrota zamczyska. Trochę jej było wstyd, że tak go wzięła, bez pytania. Pan Solima drzemał w swojej sypialni, pod kocem rysował się zarys jego potężnego ciała, ogromne stopy sterczały na końcu łóżka. Nawet nie zauważył, że weszła do pokoju. Od pewnego czasu nic go nie obchodziło. Przed bramą do ogrodu Jasia pokazała klucz Stasi. Jej podniecenie udzieliło się siostrze. Stasia parsknęła nerwowym śmiechem, ujęła dłoń Jasi: – Jesteś pewna, że możemy? Wślizgnęły się szybko i Jasia zamknęła bramę na klucz, jakby ktoś zamierzał za nimi wtargnąć do środka. – Chodź, zaraz ci pokażę nasz sekret. Trzymała Stasię za rękę. Ręka Stasi była mała i delikatna jak ręka dziecka; Jasię wzruszył jej dotyk, niczym obietnica przyjaźni, której nic nigdy nie zakłóci. Później przypomniała sobie tę pierwszą chwilę, pośpieszne bicie serca. Pomyślała: „Nareszcie znalazłam miejsce”. Popołudnie w ogrodzie przy cmentarzu Montmartre trwało długo, bardzo długo. Rzuciły okiem na stertę płacht porośniętych jeżynami i usiadły w głębi ogrodu w altanie, gdzie pan Solima kazał kiedyś ustawić ławkę, żeby mieć gdzie rozmyślać. W powietrzu czuło się wilgoć jesiennego popołudnia, ale blade słońce oświetlało kamienny mur w głębi ogrodu. Brunatna jaszczurka wyszła spomiędzy kamieni i utkwiła w dziewczętach małe błyszczące oczka. -Bierzemy nogi za pas i biegniemy do domu, już wydały odezwę… Ale nie, usiadły jeszcze pod wierzbami. Słychać było tylko szum fal i krakanie wron na drzewach- wywoływało to przestrach, ale była to jedyna pociecha, jakiej doznawały w tym jedynym miejscu… Za nimi widać było otwartą klatkę olbrzymiej kamienicy- żadnych sztukaterii na tej klatce, wszystko już zniknęło… być może widziały to wszystko późno… na schodach nie ujrzały nigdy nowego- oraz dekoracje zakładu fotograficznego, grecką świątynię, wiszące ogrody. Panował nastrój wiecznego lata.

Co do mnie, to pewnego jesiennego dnia wróciłem do Polski, zawitałem w Częstochowie. Wysłano mnie na trzecie piętro pensjonatu. Nacisnąłem dzwonek mieszkania. Drzwi się uchyliły i stanęła w nich Stenia. Bardzo się zmieniłaś, kochanie. Nie poznałaś mnie w ciemnym korytarzu. Twoja biała, czysta cera i złote włosy błysnęły w świetle wpadającym przez okno w głębi mieszkania. – Czy to pensjonat Róża? – Tak, proszę pana.– Czy znajdzie się wolny pokój? Drzwi się otworzyły i powitała mnie figura Matki Boskiej z brązu. Staliśmy, patrząc na siebie. Wysoka, elegancka, złote włosy, zdrowie raczej niezłe, ale mocno zgarbione plecy, zapewne farbowane włosy, żylaste ręce, zmarszczki w kącikach ust wskazują na podeszły wiek. Masz, kochana, sześćdziesiąt pięć lat, ale nie odpłynęła od ciebie całkiem twoja uroda. Czy mnie pamiętasz? Przyglądała mi się badawczo. Wreszcie coś drgnęło w brązowych oczach. Tak, pamiętasz mnie. Wróciłem do istnienia. – Och… To pan! – Madame! Uściskaliśmy się gorąco. Wzruszona, śmiała się głośno. Jednym ruchem zrzuciła z siebie powagę. – Paweł, nie do wiary, pan Paweł… Ha… ha… Usiedliśmy na hebanowej kanapie stojącej pod figurą Matki Boskiej, a nasze postacie odbijały się w szybie szafy z książkami stanowiącej dekorację. – Hol wcale się nie zmienił – powiedziałem, rozglądając się dokoła. – Ależ był kilka razy odnawiany, malowany – zaprotestowała, machając rękami. – Są tu nowe rzeczy: żyrandol, parawan, radio…– Jakie to szczęście, Steniu, że widzę cię w dobrym zdrowiu. – Pan także, panie Pawle, jest zdrowy… (wypadki opisane w tej opowieści stanowią licentia poetica jej autora, SB)

Unknown's avatar

Published by sbarszczak2009

Data: 2019-06-01 Stanislaw Barszczak, Jak Jas zostal magiem. Dzisiaj w naszej afrykanskiej wiosce mamy zawody sportowe. Poniewaz przynaleze do tzw. wielodzietnej rodziny, a takich w Ghanie, moim kraju, jest bardzo wiele, z niecierpliwoscia oczekuje na szczesliwa chwila wejscia do finalu zawodow. - Mamo, mnie wybierz. Muszę się powstrzymywać, żeby nie krzyczeć. Wbijam paznokcie w drewniany kij, ściskam go mocno, żeby usiedzieć w miejscu. Krople potu ściekają mi po plecach, nie wiem, czy to od porannego upału, czy dlatego, że serce tłucze mi się o żebra. Miesiąc w miesiąc byłem pomijany. Dziś musi wreszcie być inaczej. Odgarniam śnieżnobiały kędzior za ucho i staram się nie ruszać. Mama Agba jak zwykle nie ma zmiłowania, długo przygląda się każdemu z nas, aż nie wiemy, gdzie podziać wzrok. Jej brwi ściągają się w skupieniu, pogłębiając zmarszczki na ogolonej głowie. Z ciemnobrązową skórą i w niepozornym kaftanie Mama Agba niewiele się różni od reszty wioskowych starszych. Nikomu nie przyszłoby do głowy, że kobieta w tym wieku może być tak niebezpieczna. – Ekhm… – chrząka z przodu Pawel, w mało subtelny sposób przypominając, że on już przeszedł tę próbę. Posyła nam uśmieszek i obraca w dłoni ręcznie rzeźbiony kij, jakby nie mogł się doczekać, aż się dowie, którego z nas pokona w czasie dzisiejszego egzaminu. Większość chlopcow boi się pojedynku z Pawlem, ale ja nie czuję strachu. Ćwiczyłem i jestem gotowy. Wiem, że stać mnie na zwycięstwo. -Janku. Chropawy głos Mamy Agby przerywa ciszę. Słychać zbiorowe westchnienie piętnastu chlopcow, którzy nie zostali wybrani. Imię odbija się od plecionych ścian trzcinowej ahéré, aż w końcu zdaję sobie sprawę, że chodzi o mnie. – Naprawdę? – pytam. Mama Agba mlaska zniecierpliwiona. – Mogę wybrać kogoś innego… – Nie! – Zrywam się na równe nogi i natychmiast posyłam jej ukłon. – Dziękuję, Mamo. Jestem gotowy. Morze brązowych twarzy rozstępuje się przede mną. Idąc, skupiam się na moich bosych stopach ocierających się o trzcinową podłogę, sprawdzam jej przyczepność, żeby zwiększyć swoje szanse na wygranie pojedynku i zdanie egzaminu. Na czarnej macie do walki Pawel pierwszy mi się kłania. Czeka, aż uczynię to samo, ale jego wzrok tylko wznieca we mnie ogień złości. Stoi w nonszalanckiej pozie, świadczącej o braku szacunku, jakbym nie był godnym przeciwnikiem. Jakby uważał, że jestem od niego gorszy. Myśli, że nie mam z nim szans. – Ukłoń się, Janku. Choć w głosie Mamy Agby pobrzmiewa wyraźna reprymenda, nie potrafię się przemóc. Stojąc tak blisko Pawla, widzę tylko jego bujne czarne włosy i kokosowy brąz skóry znacznie jaśniejszej niż moja. To karnacja tych spośród mieszkancow okolic Accry, którzy nie wiedzą, czym jest praca w słońcu. Pawel zawdzięcza to uprzywilejowanie cichemu wsparciu ojca, którego nawet nie zna. Arystokraty, który pozbył się nieprawego syna umieszczając go w naszej wiosce. Odchylam barki do tyłu i zamiast się ukłonić, dumnie wypinam pierś. Pawel odstaje wyglądem od nas o śnieżnobiałych włosach. Od tutejszych chlopcow bezustannie zmuszanych do kłaniania się takim jak on. – Janku, nie każ mi się powtarzać. – Ale Mamo… – Ukłoń się albo zejdź z ringu! Nie marnuj naszego czasu. Nie mając wyboru, zaciskam zęby i pochylam głowę. Na ustach Pawla rozkwita nieznośny uśmieszek. – Czy to takie trudne? – Kłania się znowu, choć nie musi. – Lepiej przegrać z honorem. Wśród chlopcow rozlegają się tłumione chichoty. Mama Agba ucisza je stanowczym gestem. Rzucam im złowrogie spojrzenie, po czym koncentruję się znowu na postaci przeciwnika. Zobaczymy, komu będzie do śmiechu, gdy wygram. – Na miejsca. Obaj cofamy się do krawędzi maty i unosimy swoje kije. Drwiący uśmieszek spełza z ust Pawla, a jego oczy zwężają się w szparki. To instynkt zabójczy. Patrzymy na siebie i czekamy na znak. Mama Agba przeciąga tę chwilę w nieskończoność, wreszcie woła: – Do boju! I od razu muszę się bronić. Nawet nie zdążyłem pomyśleć o wyprowadzeniu ataku, a Pawel już doskakuje do mnie z prędkością geparda. Bierze zamach kijem, mierząc w moją szyję. Ale choć za plecami słyszę stłumione okrzyki chlopcow, ani na moment nie tracę zimnej krwi. Pawel jest szybki, lecz ja potrafię być jeszcze szybszy. Unikam ciosu, wyginając się mocno do tyłu. Pawel nie czeka, aż się wyprostuję – wyprowadza kolejny atak, tym razem tnąc kijem z góry na dół z siłą chlopaka dwa razy większego od siebie. Rzucam się w bok i przetaczam po macie, a kij z trzaskiem uderza o trzciny. Pawel już bierze następny zamach. – Janku! – ostrzega mnie Mama Agba, lecz nie potrzebuję jej pomocy. Jednym płynnym ruchem przechodzę w kucki i wyciągam kij do góry, parując uderzenie Pawla. Trzcinowe ściany aż się zatrzęsły od głośnego trzasku. Moja broń też jeszcze drży, kiedy Pawel zamachuje się znowu, tym razem za cel obierając moje kolana. Odbijam się z wysuniętej do przodu nogi, robię koziołka w powietrzu ponad jego wyciągniętym kijem. Oto moja pierwsza szansa, by przejść do ataku. Wykorzystując pęd, wyprowadzam pierwszy cios. Z mojego gardła dobywa się stęknięcie. Pawel kontruje, przerywając mój atak, zanim na dobre się zaczął. – Cierpliwości, Janku! – woła Mama Agba. – Nie spiesz się. Obserwuj i reaguj. Czekaj na atak. Tłumię wzbierający w piersi jęk i kiwam głową. Cierpliwości, powtarzam sobie. Poczekaj na lepszą okazję… – Właśnie, Jan– odzywa się Pawel cicho, żeby nikt poza mną nie usłyszał. – Słuchaj się Mamy Agby. Bądź grzecznym padalcem. No tak, mogłem się tego spodziewać. To słowo. Ta wstrętna obelga. Wypowiedziana niby od niechcenia. Zawinięta w arogancki uśmieszek. Bez namysłu wyrzucam kij przed siebie. Mija brzuch Pawla o włos. Czeka mnie za to straszliwe lanie od Mamy Agby, ale i tak było warto. Nagrodą jest wystraszone spojrzenie mojego przeciwnika. – Ej! – Pawel spogląda w stronę Mamy, oczekując od niej interwencji, ale nie ma czasu się poskarżyć. Wielkimi oczami patrzy, jak obracam kij do kolejnego ataku. – To nie jest trening! – woła, uskakując przed ciosem w kolana. – Mamo... – Sam sobie nie poradzisz? – pytam ze śmiechem. – No dalej, Paul. Lepiej przegrać z honorem! W oczach Pawla pojawiają się gniewne błyski. Wygląda jak lworożec gotowy do skoku. Wściekle zaciska dłonie na kiju. Zaczyna się prawdziwa walka. Ściany chaty Mamy Agby szeleszczą, gdy nasze kije uderzają o siebie. Wymieniamy cios za cios, wypatrując szansy na kontrę, która przesądzi o wszystkim. Dostrzegam okazję i wtedy… – Uch! Kuląc ramiona, zataczam się do tyłu, fala mdłości podchodzi mi do gardła. Przez chwilę martwię się, że Pawel połamał mi żebra, lecz ból w brzuchu rozwiewa tę obawę. – Stop! – Nie! – przerywam Mamie Agbie zachrypniętym głosem. Z wysiłkiem wciągam powietrze do płuc i wspierając się kijem, prostuję plecy. – Nic mi nie jest. Jeszcze nie skończyłem. – Janku… – zaczyna Mama, lecz Pawel nie pozwala wybrzmieć jej słowom. Już mknie w moją stronę z ogniem w oczach, jego wyciągnięty kij prawie muska mi głowę. Gdy bierze nim zamach, uskakuję na bezpieczną odległość, a potem, łapiąc Pawla na wykroku, dźgam go z całej siły w mostek. – Uch! – Pawel zatacza się do tyłu z twarzą wykrzywioną bólem. Jeszcze nigdy podczas walki w chacie Mamy Agby nie został przez nikogo trafiony. Nie zna tego uczucia. Nie czekając, aż dojdzie do siebie, okręcam się i uderzam go w brzuch. Już mam zadać ostateczny cios, gdy rudawe płachty u wejścia do chaty rozchylają się i do środka wpada zdyszany Zbyszek z rozwianą białą grzywą. Szuka wzrokiem Mamy Agby. – Co się stało? Zbyszek ma łzy w oczach. – Przepraszam – kwili cicho. – Zasnałem. Ja… ja…– Wyduś to z siebie, dziecko! – Nadchodzą! – wykrzykuje wreszcie. – Są już blisko! Groza tej chwili na moment wysysa mi całe powietrze z płuc. Zresztą nie tylko mnie. Wszyscy jesteśmy sparaliżowani strachem. Instynkt przetrwania bierze jednak górę. – Prędko! – rzuca Mama Agba. – Nie ma czasu! Podnoszę Pawla z podłogi. Oddycha ciężko, ze świstem, ale musi wziąć się w garść. Chwytam jego kij i zbieram pozostałe. W chacie panuje wielkie zamieszanie. Wszyscy zacierają ślady. W powietrzu fruwają metry jasnej tkaniny. Powstaje armia trzcinowych manekinów. Czy zdążymy? Trudno powiedzieć w tym rozgardiaszu. Ja robię swoje: chowam kije pod matą ringu, żeby nikt ich nie zobaczył. Ledwie skończyłem, Pawel wpycha mi do rąk drewnianą igłę. Biegnę na swoje stanowisko, gdy płachty znów się rozwierają. – Janku! – woła ostro Mama Agba. Zastygam w bezruchu. Wszystkie oczy patrzą teraz na mnie. Nie czekając, aż się odezwę, Mama daje mi po głowie, aż czuję gorące mrówki na plecach. – Wracaj na swoje miejsce! – rzuca surowo. – Musisz się jeszcze wiele nauczyć. – Mamo Agbo, ja…Nachyla się bliżej z błyskiem prawdy w oczach. Odwrócenie uwagi… Próbuje zyskać dla nas więcej czasu. – Przepraszam, Mamo Agbo. Wybacz mi. – Wracaj na swoje miejsce. Zagryzam wargę, żeby się nie uśmiechnąć, i zwieszam przepraszająco głowę, zerkając kątem oka na strażników, którzy weszli do chaty. Niższy, jak większość okolicznych żołnierzy, wyglądem przypomina Pawla: kokosowy brąz zwieńczony czarną czupryną. Mimo że otaczają go sami nastokatkowie, trzyma dłoń na rękojeści miecza. Zaciska na niej palce, jakby spodziewał się, że któryś z nas go zaatakuje. Drugi strażnik, wysoki i poważny, jest od niego dużo ciemniejszy. Stoi blisko wejścia, ze wzrokiem utkwionym w ziemi. Widocznie ma w sobie choć odrobinę wstydu. Obaj na żelaznych pancerzach noszą dumnie znak króla Sarana. Samo spojrzenie na ozdobnego białego lamparta, symbol monarchy, który ich tu przysłał, przyprawia mnie o ścisk żołądka. Z ostentacyjnym nadąsaniem wracam do trzcinowego manekina. Czuję tak wielką ulgę, że nogi prawie się pode mną uginają. Miejsce, które jeszcze przed chwilą było ringiem, teraz całkiem przekonująco udaje warsztat krawiecki. Po chwili spojrzalem na manekiny wykonywane przez dziewczyny z wioski ozdobione jasnymi materiałami w charakterystyczne wzory Mamy Agby. I przypomnialem byl sobie, ze dziewczyny z naszej wioski obszywaja brzegi rodzimych koszul tymi pieknymi wzorami juz od wielu lat. Mama Agba przechadza się między rzędami chlopcow i przygląda się ich zainteresowaniu jakim oni obdarzaja teraz zwykle manekiny. Mimo nerwów uśmiecham się, widząc, jak ignoruje nieproszonych gości. – W czym mogę pomóc? – pyta w końcu. – Zbieramy podatek – odbąkuje ciemniejszy strażnik. Mamie Agbie wydłuża się twarz. – Zapłaciłam w zeszłym tygodniu. – Nie chodzi o podatek od handlu. – Drugi strażnik toczy wzrokiem po białowłosych sympatycznych nastolatkach. – Wzrosły opłaty za padalce. Wy ich macie dużo, więc będzie was to kosztować. No tak. Ściskam koszulę manekina z taką siłą, że aż bolą mnie palce. Królowi nie wystarczy pognębić mieszkancow wioski. Musi jeszcze ukarać każdego, kto próbuje nam pomagać. Zaciskam zęby, starając się nie myśleć o strażniku, o bólu, jaki mi sprawiło tamto słowo. Padalce. Nieważne, że nigdy nie będzie nam dane stać się magami. W ich oczach wciąż jesteśmy glistami. I nie będziemy niczym więcej. Usta Mamy Agby zmieniają się w cienką kreskę. Przecież nie wytrzaśnie tych pieniędzy spod ziemi. – Podwyższyliście już podatek od mieszkancow naszej wioski w zeszłym miesiącu. I dwa miesiące temu. Jaśniejszy strażnik robi krok do przodu i sięga po miecz, jakby chciał pokazać, że nie będzie się z nikim patyczkował. – Może byłoby mądrzej nie zadawać się z glistami. – Może byłoby mądrzej nas nie okradać. Nie wiem, dlaczego to powiedziałem. Nie zdążyłem się ugryźć w język. Wszyscy w chacie wstrzymują oddech. Mama Agba sztywnieje, jej ciemne oczy błagają mnie, bym zamilkł. – Nie możecie bez końca podnosić podatków – oznajmiam. – Ibawici nie zarabiają więcej niż do tej pory. Skąd mamy wziąć tyle pieniędzy? Strażnik zbliża się niespiesznym krokiem. Korci mnie, żeby sięgnąć po kij. Mogłbym zwalić mężczyznę z nóg jednym precyzyjnym uderzeniem; jednym celnym pchnięciem zmiażdżyłbym mu gardło. Dopiero po chwili dociera do mnie, że miecz tego strażnika nie jest zwykłym mieczem. W pochwie pobłyskuje czarne ostrze, metal droższy niż złoto. Majacyt. Stop przygotowany przez króla Sarana przed obławą. Broń stworzona po to, by osłabić naszą magię i wypalać dziury w naszych ciałach. Tak jak czarny łańcuch, który zawiesili na szyi Mamy. Potężny mag moze przezwyciężyć jego moc, ale większość z nas jest bezsilna wobec tego rzadkiego metalu. Choć sam nie władam żadną magią, i tak dostaję gęsiej skórki, gdy strażnik zbliża się do mnie z majacytowym ostrzem. – Na twoim miejscu trzymałbym język za zębami, brzdacu. Ma rację. Powinienem milczeć. Schować urażoną dumę do kieszeni. Dożyć jutra. Ale gdy tak stoimy twarzą w twarz, muszę walczyć ze sobą, żeby mu nie wbić drewnianej igły w to błyszczące piwne oko. Może ja powinienem być cicho. A może on powinien umrzeć. – Sam trzymaj… Mama Agba odpycha mnie tak mocno, że się przewracam. – Proszę. – Wręcza mu garść monet. – Mamo, nie… – odzywam się, ale zamieram pod jej groźnym spojrzeniem. Zamykam usta, podnoszę się i chwytam wzorzystej koszuli manekina. Strażnik przelicza brzęczące brązowe monety w dłoni. W końcu odchrząkuje. – Za mało. – Musi wystarczyć – odpowiada Mama Agba z nutą desperacji. – To wszystko, co mam. Nienawiść aż we mnie kipi, parzy mnie od wewnątrz. To nie w porządku, że Mama Agba musi błagać o litość. Unoszę wzrok i natrafiam na spojrzenie strażnika. Błąd. Nie zdążyłem się odwrócić i ukryć obrzydzenia. Mężczyzna chwyta mnie za włosy. – Au! – krzyczę z bólu. Strażnik rzuca mnie na twarz i przygniata kolanem do ziemi. Na chwilę tracę dech. – Może i nie macie pieniędzy – mówi – ale za to padalcow jest pod dostatkiem. – Chwyta mnie brutalnie za udo. – Zacznę od tego. Robi mi się gorąco, łapię powietrze ustami, zaciskam dłonie w pięści, żeby nie było widać, że się trzęsę. Chcę krzyczeć, chcę mu połamać wszystkie kości, ale słabnę z każdą sekundą. Jego dotyk upokarza mnie i unicestwia. Na chwilę znów staję się mlokosem, bezsilnym jak wtedy, gdy żołnierz wywlekał jego matkę z domu. – Dość! – Mama Agba odsuwa strażnika i przygarnia mnie do piersi, warcząc jak lworożka broniąca młodych. – Dałam wam pieniądze, na więcej nie liczcie. Precz stąd. Podrażniony jej zuchwałością strażnik sięga po miecz, ale ciemniejszy towarzysz chwyta go za ramię. – Chodź. Musimy obejść całą wieś przed zmierzchem. – Wypowiada te słowa spokojnie, ale jakby zaciskając przy tym szczękę. Może ujrzał w naszych twarzach własną matkę albo siostrę, może przypominamy mu kogoś, kogo chciałby chronić. Jego towarzysz na chwilę zastyga w złowieszczym bezruchu. Wreszcie zdejmuje rękę z miecza i tylko tnie nas wzrokiem. – Nauczcie te karaluchy pokory albo ja to zrobię – ostrzega Mamę Agbę. Potem kieruje spojrzenie w moją stronę. I choć leje się ze mnie pot, w środku czuję mróz. Strażnik mierzy mnie wyzywającym wzrokiem. Tylko spróbuj, mam ochotę odszczeknąć, ale język wysechł mi na wiór. W milczeniu patrzymy, jak mężczyźni wychodzą, słuchamy, jak odgłosy podkutych butów nikną w oddali. Siła opuszcza Mamę Agbę; przypomina teraz płomień świecy zdmuchnięty przez wiatr. Podpiera się na manekinie, żeby nie upaść. Już nie jest śmiertelnie groźną wojowniczką, którą znam, lecz starą, niepozorną kobietą. – Mamo… Chcę jej pomóc, lecz dostaję od niej po łapach. – Odejdz! Głupi. Tak mnie nazwała w joruba, języku magów zakazanym od czasu wielkiej obławy. Tak dawno nie słyszałem naszej mowy, że upływa chwila, zanim sobie przypominam, co to słowo znaczy. – Na bogów, co w ciebie wstąpiło? Znowu wszystkie oczy w ahéré zwracają się na mnie. Nawet Zbyszek spogląda z wyrzutem. Ale jak Mama Agba może na mnie krzyczeć? Czy to moja wina, że strażnicy są złodziejami? – Próbowałem cię bronić. – Bronić mnie? – powtarza z niedowierzaniem Mama Agba. – Wiedziałeś, że nic nie wskórasz swoim gadaniem. Za to niewiele brakowało, a wszyscy byśmy przez ciebie zginęli! Robię krok w tył, zaskoczony surową oceną. Nigdy wcześniej nie widziałem w oczach Mamy Agby tak głębokiego rozczarowania. – Skoro nie wolno mi się im przeciwstawić, co my tu w ogóle robimy? – Głos mi się łamie, ale powstrzymuję łzy. – Po co nam trening, jeśli nie możemy się bronić? – Na litość boską, Janku, pomyśl trochę! O innych, a nie tylko o sobie. Gdybyś zrobił krzywdę tym ludziom, kto by obronił twojego ojca? Kto uratuje Tomka, gdy strażnicy przyjdą szukać krwawej pomsty? Otwieram usta, lecz nie wiem, co odpowiedzieć. Ona ma rację. Nawet gdybym zdołał pokonać kilku strażników, nie poradzę sobie z armią. Prędzej czy później mnie znajdą. Prędzej czy później złamią ludzi, których kocham. – Mamo Agbo? – odzywa się cienkim głosikiem Zbyszek. Stoi ze łzami w oczach, uczepiony luźnych spodni Pawla. – Dlaczego oni nas nienawidzą? Mama zgina się pod niewidzialnym ciężarem. Wyciąga ramiona w stronę Zbyszka. – To nie tak, moje dziecko. Oni nienawidzą tego, kim miałeś się stać. Zbyszek wtula się w Mamę, szata tłumi jego łkanie. Mama Agba rozgląda się po izbie, patrzy w oczy innym chlopcom, którzy powstrzymują płacz. – Janek spytał, co my tu robimy. To ważne pytanie. Często rozmawiamy o tym, jak walczyć, a nigdy o tym dlaczego. – Mama sadza Zbyszka na podłodze i kiwa dłonią na Pawla, żeby przyniosł jej stołek. – Musicie pamiętać, że świat nie zawsze tak wyglądał. Był czas, kiedy wszyscy stali po jednej stronie. Mama Agba sadowi się na siedzisku, a zainteresowani jej slowami chlopcy zbierają się wokół niej. Codziennie Mama kończy zajęcia opowieścią lub baśnią, nauką z dawnych czasów. Zwykle siadam z przodu i chłonę każde słowo. Dziś trzymam się z boku, bo jest mi wstyd. Mama Agba miarowo pociera dłonie. Mimo tego, co się wydarzyło, na jej ustach migocze niewyraźny uśmiech, uśmiech, który potrafi wywołać tylko jedna opowieść. Nie mogę się oprzeć, podchodzę bliżej, przeciskam się między chlopcami. To nasza historia. Opowieść o nas. Prawda, którą król usiłował pogrzebać razem z naszymi zmarłymi. – Na początku Orisza była szczęśliwą krainą uświęconych magów. Każdy z dziesięciu klanów został obdarzony przez bogów inną mocą. Jedni władali wodą, inni panowali nad ogniem. Jeszcze inni czytali w myślach, a nawet sięgali wzrokiem poza czas! Choć wszyscy dobrze znamy tę opowieść – od Mamy Agby, od rodziców, których straciliśmy – nie przestaje robić na nas wrażenia. Z wypiekami na twarzy słuchamy o magach posiadających dar uzdrawiania i wywoływania chorób. Nachylamy się bliżej, kiedy Mama Agba opowiada o poskromicielach dzikich zwierząt, o magach trzymających w dłoniach światło i mrok. – Wszyscy magowie rodzili się z białymi włosami – to był znak, że dotknął ich palec bogów. Używali swoich darów, by służyć ludowi Oriszy, a w zamian otaczano ich szacunkiem. Ale nie każdy przychodził na świat z darem. – Mama Agba zatacza dłonią koło. – I dlatego świętowano narodziny nowego maga, cieszono się na widok białych loków. Ci mali wybrańcy do ukończenia trzynastego roku nie byli w stanie używać magii. Dopóki ich moce się nie objawiły, nazywano ich "boskimi." Zbyszek z uśmiechem unosi brodę: bo juz wie, ze jest mieszkancem cudownej krainy Orisza. Mama Agba chwyta między palce pasmo jego białych włosów, znak szczególny, który nauczono nas ukrywać przed światem. – Magowie stali się pierwszymi królami i królowymi Oriszy. To były czasy bez wojen… Pokój jednak nie trwał wiecznie. Gdy rządzący zaczęli nadużywać magii, bogowie za karę pozbawili ich mocy. Razem z magią zniknęły białe włosy… W kolejnych pokoleniach podziw dla magów stopniowo przeradzał się w strach przed nimi, a strach w nienawiść. Nienawiść zaś w przemoc, w pragnienie wytępienia magów. W izbie zrobiło się teraz jakby ciemniej. Wszyscy wiemy, co było dalej. Noc, której nigdy nie wspominamy i której nigdy nie zapomnimy. – Dopóki magowie mieli swoje moce, byli w stanie się bronić i trwać. Ale jedenaście lat temu magia zniknęła. Tylko bogowie wiedzą dlaczego. – Mama Agba zamyka oczy i wydaje z siebie ciężkie westchnienie. – Jednego dnia magia żyła, następnego umarła. Tylko bogowie wiedzą dlaczego? Z szacunku dla Mamy Agby gryzę się w język. Mówi tak, jak wszyscy dorośli, którzy widzieli wielka obławę na własne oczy. Z rezygnacją. Jak gdyby bogowie odebrali nam moc, żeby nas ukarać, a może pod wpływem kaprysu. W głębi duszy znam prawdę. Domyśliłem się jej, kiedy zobaczyłem magów innych wiosek w kajdanach. Bogowie umarli razem z naszą magią. Już nie wrócą. – Tamtego nieszczęsnego dnia król Saran nie wahał się ani chwili – ciągnie Mama Agba. – Wykorzystał moment słabości magów i zaatakował. Zamykam oczy, stawiam tamę łzom. Widzę łańcuch, który zarzucili na szyję Mamie. Krople krwi lądujące w piasku. Wspomnienie Obławy przepełnia trzcinową chatę, nasyca powietrze smutkiem. Tamtej nocy wszyscy straciliśmy bliskich, którzy byli magami. Mama Agba wstaje z westchnieniem, znów nabiera siły, z której jest znana. Patrzy po kolei na wszystkich chlopcow w izbie – jak generał przeglądający swoje wojsko.– Uczę sztuki kija każdego chętnego do nauki, bo zawsze znajdą się na tym świecie ludzie, którzy będą chcieli zrobić wam krzywdę. Ale tutaj szkolę chlopcow poległych magów. Choć nie macie już w sobie mocy, aby w przyszłości stać się magami, nadal cierpicie z powodu nienawiści i przemocy. Oto dlaczego tu jesteśmy. Oto dlaczego trenujemy. Mama gwałtownym ruchem dobywa własny rozkładany kij i uderza nim o trzcinową podłogę. – Wasi przeciwnicy noszą miecze. Dlaczego uczę was władania kijem? Powtarzamy chórem mantrę, którą nam wpoiła: – Uderza zamiast ranić, rani zamiast okaleczać, okalecza zamiast zabijać. Kij nie unicestwia. – Uczę was walki w ogrodzie, abyście na polu walki nie byli jak ogrodnicy. Daję wam siłę do walki, ale umiar także jest siłą, którą musicie posiąść. – Mama zwraca się do mnie: – Macie bronić tych, którzy sami się nie obronią. Oto prawda kija. Chlopcy kiwają głowami, a ja wbijam wzrok w ziemię. Znowu prawie doprowadziłem do tragedii. Znowu wszystkich zawiodłem. – No dobrze… – wzdycha Mama Agba. – Wystarczy na dziś. Pozbierajcie swoje rzeczy. Ciąg dalszy jutro. Chlopcy z ulgą wychodzą jeden po drugim. Chcę pójść w ich ślady, lecz pomarszczona ręka Mamy Agby chwyta mnie za ramię. – Mamo… – Milcz – ucina. Ostatni chlopcy rzucają mi współczujące spojrzenia. Łapią się odruchowo za pupy, jakby w myślach liczyli, ile dostanę batów. Dwadzieścia za nieposłuszeństwo… Pięćdziesiąt za odzywanie się bez pytania… Sto za to, że prawie nas wszystkie zabiłes… Nie. Sto batów byłoby zbyt pobłażliwą karą. Wstrzymuję oddech i szykuję się na ból. To nie potrwa długo, mówię sobie. Skończy się, zanim… – Usiądź, Janku. Mama Agba podaje mi kubek z herbatą, po czym nalewa sobie. Ciepłe naczynie ogrzewa mi dłonie, słodka woń napoju wypełnia nozdrza. Marszczę brwi. – Dodałaś trucizny? Kąciki jej ust drgnęły, ale ukrywa rozbawienie pod surową miną. Ja ukrywam swoje w kubku z herbatą, upijam łyk i rozkoszuję się smakiem miodu. Obracam kubek w dłoniach, wodzę palcami po lawendowych koralikach wzdłuż brzegu. Mama też miała taki kubek, tylko ze srebrnymi paciorkami – na cześć Olimpu, i bogini życia i śmierci. Wspomnienia na chwilę pozwalają mi zapomnieć o rozczarowaniu Mamy Agby, lecz gdy smak herbaty zanika, znów ogarnia mnie gorzkie poczucie winy. Mama Agba nie powinna musieć znosić takich szykan. Nie z mojego powodu. – Przepraszam. – Skubię koraliki na krawędzi kubka, żeby nie podnosić wzroku. – Wiem… Wiem, że tylko przysparzam ci kłopotów. Mama Agba, tak jak Pawel, jest Oriszanką, w której nie drzemią żadne magiczne moce. Przed Obławą myśleliśmy, że bogowie decydują o tym, kto się rodzi szczesliwym mieszkancem naszej wioski, a kto nie; teraz, gdy magia zniknęła, nie rozumiem, czemu właściwie służy to rozróżnienie. Mama Agba nie ma białych włosów jak my, mogłaby się wtopić w resztę Oriszan i uniknąć prześladowań. Gdyby się z nami nie zadawała, strażnicy pewnie daliby jej spokój. Jakaś cząstka mojej duszy chciałaby, żeby Mama Agba nas porzuciła i oszczędziła sobie tych cierpień. Jako dobra krawcowa pewnie mogłaby sprzedawać ubrania i nieźle z tego żyć. – Zaczynasz coraz bardziej ją przypominać, wiesz? – Mama Agba upija łyczek herbaty i się uśmiecha. – Zwłaszcza gdy krzyczysz, podobieństwo jest zatrważające. Odziedziczyłeś jej gniew. Nie wierzę własnym uszom. Mama Agba nie lubi rozmawiać o tych, których straciliśmy. Żaden z nas tego nie lubi. Aby ukryć zaskoczenie, upijam kolejny łyk herbaty. – No dobrze. – Z twarzy Mamy Agby znika uśmiech, a pojawia się na niej wyraz troski. – W czasie Obławy byłeś jeszcze dzieckiem. Bałam się, że zapomnisz. – Nie potrafiłbym, nawet gdybym chciał. Jak mogłbym zapomnieć tę twarz niczym słońce? Właśnie tę twarz staram się pamiętać. Samą twarz, a nie zwłoki ze strużką krwi na szyi. – Wiem, że walczysz dla niej. – Mama Agba przesuwa dłonią po moich białych włosach. – Ale król jest bezwzględny, Janku. Prędzej wymorduje wszystkich poddanych, niż przymknie oko na bunt wioski. Kiedy przeciwnik nie ma honoru, trzeba obrać inne, mądrzejsze metody walki. – Takie jak okładanie tych drani kijem? Mama Agba się śmieje, aż marszczy jej się skóra wokół mahoniowych oczu. – Obiecaj mi tylko, że będ ziesz ostrożny. Że poczekasz na odpowiedni moment do walki. Chwytam Mamę Agbę za dłonie i chylę przed nią nisko głowę na znak szacunku. – Obiecuję, Mamo. Więcej cię nie zawiodę. – To dobrze, bo jest coś, co mam zamiar ci pokazać, a nie chciałabym potem tego żałować. Mama Agba sięga za pazuchę i wydobywa spod szaty krótki czarny pręt. Wstrząsa nadgarstkiem, a pręt wydłuża się i zmienia w lśniący metalowy kij do walki. Odskakuję odruchowo. – O bogowie! – wyrywa mi się. Muszę ze sobą walczyć, żeby nie chwycić tego arcydzieła. Czarny metal pokrywają prastare symbole, każdy z nich przypomina o jednej z lekcji udzielonych nam przez Mamę Agbę. Moje oczy, niczym pszczoły zwabione przez nektar, zatrzymują się najpierw na akofenie: dwa skrzyżowane ostrza, miecze wojny. „Odwaga nie musi grzmieć” – wspominam jej słowa. „Męstwo nie musi oślepiać”. Obok mieczy widnieje akoma, serce cierpliwości i tolerancji. Tamtego dnia… Dałabym głowę, że tamtego dnia dostałam od niej lanie. Każdy kolejny symbol odsyła mnie do innej nauki, innej opowieści, innej mądrości. Spoglądam wyczekująco na Mamę. To prezent czy raczej narzędzie, którym wymierzy mi karę? – Proszę. – Kładzie gładki pręt na mojej dłoni. Natychmiast wyczuwam jego moc. I ten ciężar żelaza… Oto broń stworzona do gruchotania czaszek. – Czy to się dzieje naprawdę? Mama twierdząco kiwa głową. – Walczyłeś dziś jak wojownik. Zdałeś egzamin. Wstaję, żeby zakręcić kijem, by ucieszyc się jego siłą. Metal tnie powietrze jak nóż. Żaden wystrugany przeze mnie drewniany kij nie był tak zabójczy. – Pamiętasz, co ci powiedziałam, kiedy zaczynaliśmy treningi? Potwierdzam skinieniem głowy i przedrzeźniam zmęczony głos Mamy Agby: – Jeśli zamierzasz się bić ze strażnikami, lepiej naucz się wygrywać. Dostaję od niej po głowie, ale trzcinowe ściany izby rozbrzmiewają jej serdecznym śmiechem. Oddaję kij, a Mama Agba uderza końcem o ziemię i broń składa się z powrotem w krótki pręt. – Ty już wiesz, jak wygrywać – mówi. – Mam tylko nadzieję, że będziesz wiedział, kiedy się bić. Gdy znowu wręcza mi kij, duma miesza się we mnie z bólem. Bojąc się otworzyć usta, obejmuję ją w pasie, wciągam nosem znajomy zapach świeżo upranej tkaniny i słodkiej herbaty. Mama Agba na moment sztywnieje, ale przytula mnie mocno, kojąco. Potem się odsuwa, żeby coś powiedzieć, lecz w tej samej chwili płachty u wejścia znów się rozchylają. Odruchowo chwytam czarny pręt i dopiero po sekundzie rozpoznaję mojego starszego brata Tomka. Wysoki, potężnie zbudowany, w jego obecności trzcinowa chatka wydaje się nagle dużo mniejsza. Mięśnie ma napięte, ścięgna rysują się wyraźnie pod ciemną skórą. Spomiędzy czarnych włosów obficie ścieka mu na czoło pot. Gdy napotykam jego wzrok, ostry niepokój przeszywa mi serce. Uslyszalem tylko ostatnie slowa: -"Do domu..." Tata oczekiwal mnie juz u wejścia do chaty. Był pozny wieczor, a ja jeszcze podjalem z nim rozmowe. On w koncu powiedzial mi dawno pamiętne slowa: "Pokażę ci góry..." A pamietasz tato nasza piosenke. I jeszcze raz przed pojsciem spac wspolnie zanucilismy znana nam piesn: 1. - Witaj mój przyjacielu, tak długo cię nie widziałem. -Witaj mój mały, czas spedzony z Toba, zawsze jest piekny. - Powiedz mi przyjacielu, w twojej ojczyźnie, jak tam jest? - Z pewnością jest inaczej, jak znasz to z domu... Spiewamy wspolnie: - Chodź, pokażę ci góry, orla na wietrze... - A ja pokażę ci tulipany, które są wszędzie. - A potem bedziemy śpiewac piosenki o tęsknocie i czyms więcej, o tym, co czynie chetnie, kiedy jestem bardzo radosny. 2. - Witaj mój przyjacielu. Wiesz, czasami marzę nawet o księżycu... - Witaj mój mały, marzysz o nim, bo jego światło było juz nie raz wychwalane i bylo tego warte. -Och, zebym byl tylko juz dzisiaj tak duży, jak dorośli... - I ja czasami tego bym chcial, zebym był zaskakiwany, jak to bylo, gdy byłem dzieckiem - zebym byl jak orzeł na wietrze. Wspolnie powtarzamy: - Chodź, pokażę ci góry, - A ja pokażę ci tulipany, które są wszędzie... A nasze wysnione przedtem i radosne piosenki, będziemy śpiewać zawsze i wszedzie.

Published

Leave a comment